Książkę pt. „Czas – miejsca – ludzie. Nazistowski system obozowy w latach drugiej wojny światowej” wydało Muzeum Ziemi Cieszyńskiej w Czeskim Cieszynie w ramach partnerstwa z Muzeum Górnośląskim w Bytomiu. Książka jest publikacją pokonferencyjną, owocem czesko-polskiego projektu realizowanego w latach 2015-2016, a zwłaszcza konferencji, która odbyła się w Czeskim Cieszynie jesienią 2015 roku. Została opracowana przez międzynarodowy zespół naukowców – czeskich, polskich i niemieckich – pod kierownictwem Martina Krůla i Joanny Lusek. Dlatego też poszczególne rozdziały napisane są w trzech różnych językach.

– Publikacja składa się z trzech części tematycznych: jedna dotyczy obozów koncentracyjnych, druga jenieckich, trzecia pamięci i edukacji. Ciekawe są rozdziały poświęcone obozom działającym po wojnie, dla osób, które z różnych przyczyn nie mogły od razu lub w ogóle wrócić do ojczystego kraju, jest także rozdział poświęcony tragedii Górnoślązaków wywiezionych na Syberię, która u nas prawie wcale nie jest znana – zwraca uwagę Krůl.

„Trzecia Rzesza stworzyła na terenach własnych oraz państw okupowanych bardzo rozbudowany system obozowy, który stanowił jedną z najbardziej charakterystycznych form represji wykorzystywanych przez władze nazistowskie. W latach drugiej wojny światowej powstało kilkanaście różnych form internowania, z przeznaczeniem dla ludności cywilnej i żołnierzy” – czytamy w publikacji. Autorzy przypominają, że największą liczbę ofiar pochłonęły obozy koncentracyjne, których było ponad 1600, dalej obozy jenieckie – stalagi i oflagi, ponadto tworzono obozy pracy przymusowej i obozy karne.

W części dotyczącej obozów koncentracyjnych znajdziemy m.in. rozdziały poświęcone obozowi Gross-Rosen oraz mało znanemu obozowi w Skrochowicach na Śląsku Opawskim, który został założony już jesienią 1939 roku i działał tylko przez kilka miesięcy. Przez obóz ten przeszli m.in. Gustaw Morcinek, Gabriel Palowski, Gustaw Fierla.

Ze względu na to, że publikacja została wydana w Czeskim Cieszynie, dużo miejsca poświęcono systemowi obozowemu na Śląsku Cieszyńskim, a przede wszystkim Stalagom VIII D, VIII B/Z i VIII B Teschen. Krůl opisał tworzenie struktury obozowej, budowę obozowych baraków, liczebność i warunki egzystencji osadzonych. Zbigniew Gołasz odniósł się do infrastruktury obozowej na terenie Zabrza, gdzie tak zwane komanda robocze funkcjonowały niemal przy każdej kopalni, hucie czy fabryce. Z kolei Lusek zbadała temat opieki medycznej nad brytyjskimi żołnierzami, osadzonymi w obozach jenieckich Lamsdorf (Łambinowice w województwie opolskim) i Teschen.

Dodatkowym atutem książki jest fakt, że nie ogranicza się stricte do czasów wojennych, lecz poświęca również uwagę latom powojennym, kiedy to na terenie Europy funkcjonowały liczne obozy dla tak zwanych dipisów (z angielskiego „displaced persons”), czyli osób, które w wyniku zawieruchy wojennej znalazły się poza ojczystym krajem i albo szukały możliwości powrotu, albo też nowego miejsca zamieszkania.  Takich ludzi były miliony. Należały do nich osoby wywiezione w czasie wojny na roboty przymusowe, zwłaszcza z Europy Wschodniej, jeńcy wojenni oraz byli więźniowie nazistowskich obozów koncentracyjnych. Bartłomiej Fujak opisuje działalność kulturalną i oświatową w takich obozach, zaś szczególną uwagę poświęca inicjatywom podejmowanym przez Polaków. Jacek Barski przedstawia losy wybitnego polskiego malarza, scenografa i reżysera – Józefa Szajny, który w latach 1945-1947 przebywał w obozie dla dipisów. Z powojenną Tragedią Górnośląską zaznajamia czytelników Małgorzata Laburda, która podjęła się rekonstrukcji historii osób osadzonych w powojennych obozach pracy lub wysiedleńczych, jak również wywiezionych do ZSRR.

Licząca blisko 300 stron publikacja zawiera, prócz tekstu, także zdjęcia archiwalne oraz plany obozów. Można ją kupić w siedzibie Muzeum Ziemi Cieszyńskiej w Czeskim Cieszynie w Alejach Masaryka, powinna pojawić się także w bibliotekach.