Kładym kosz na ziym i wołóm „byruś, byruś". Pore owiec dźwigło głowy i dziwo sie w mojóm stróne. Dwie z nich zabeczały, ale stojóm dalij w miejscu. Spomiyndzy torek wyszała na posiónek bioło bezrogo owca z czornymi plamami kole oczy. Ja, to je óna. Szuto bakesza. Ta, co kiyrdel wodzi. Stanyła se na kympke, coby lepij widziała czych to je jo i czy co niesym ze sobóm i worce ku mnie iść. Isto już uwidziała tyn kosz z jabkami, bo beknyła krótko. Zaroziunku odpowiedziało ji zabeczyniym z piynć czy szejść kamratek i już cały kiyrdel wali ku mnie z kopca jako potok wezbrany na wiosne. Je jasne, że piyrsze jabko chynym przewodniczce stada.

Teraz to jakosi coroz czynścij ponikierzi z despektym i pogardóm przirownujóm zachowani nikierych ludzi do stada owiec. Ci z inakszymi poglóndami na polityke, kibice inszego klubu sportowego, abo tacy, co kupujóm u konkurencji bywajóm czynsto określani jako banda tympych baranów, z powymywanymi mózgami, kierzi nie sóm zdolni samodzielnego rozmyślanio i niechajóm sie jyny kludzić jako owce na rzeź. Ale ci, kierzi tak mówióm, wiedzóm psińco o owcach.

Owca je zwiyrzynciym stadnym. Jak kieróm oddzielymy od kiyrdla, to przeżywo stres i woło beczyniym swoje kamratki. Stado dowo owieczkóm poczuci bezpieczyństwa, dowo im szanse lepij sie brónić przed drapieżnikami abo chladać, kaj dobro trowa rośnie. Stado umożliwio przekazywani doświadczyń starszych zwiyrzónt tym młodszym. Dziynki strategii przebywanio do kupy owce mógły przeżyć na stepach, skiyl pochodzóm i kaj nima sie bardzo kany schować, jako jyny w postrzodku stada. To prowie instynkty stadne owiec umożliwiły ludzióm nawiónzami z nimi kóntaktu, jejich udomówiyni i wykorzystani w gazdówce. Pómogajóm też óny pastyrzóm po całym świecie przi wachowaniu stad, jejich pasiyniu i przeganianiu. Jednym z tych instynktów je aji instynkt naśladowanio. Jak sie kiero owca chyci i zacznie kajsi iść, to reszta kiyrdla czynsto podónżo za nióm. Taki zachowani pómogo owcóm dziyrżeć sie po kupie przi przemiyszczaniu z miejsca na miejsce. Widz je w tym, jako se owce swoich przywódców wybiyrajóm i za kierymi zależnie od okoliczności idóm. 

 

 

Michał Milerski i jego stado. Fot. Norbert Dąbkowski

 

U ludzi sie mi ostatnim czasym zdo, że se na tych wyższych przywódców wybiyrómy przeważnie takich, co to wiyncyj bilbordów wywieszóm, wiyncyj nóm tego naobiecujóm i bardzij nas postraszóm tym co przidzie, jakby my sie opowożyli nie wybrać prowie ich. To owczy kiyrdel wodzóm starsze i doświadczóne, ale jeszcze silne owieczki, kiere se swojóm pozycje muszóm dobrze zasłóżyć i kupe razy ukozać inszym człónkóm stada, że sie wypłaci iść za nimi. Muszóm ukozać, że sóm czujne i zdecydowane, że znajóm dobrze teren, w kierym sie kiyrdel poruszo, że wiedzóm, kaj i kiedy jako trowa rośnie, że majóm dobróm intuicje, umióm se zjednać respekt i że kamracóm aji z pastyrzym. A dlo pastyrza tako kamratka – przewodniczka je pómocnikym nie do zapłacynio. I tóż trzeba se jóm zyskać jakóm skurkóm chleba, gorstkóm soli sypniyntóm na oroszónóm trowe, trochóm owsa czy mamaligi. Ale trzaba sym-tam sypnyć cosi aji inszym owcóm, kiere przidóm za przewodniczkóm, coby ji autorytetu w stadzie nie psuć. W ponikierych kiyrdlach je przewodniczek wiyncyj i pastyrz ich musi znać i jak sie kiero owca oddalo od stada, to wiedzieć, czy insze pudóm za nióm, czy ni i za chwile sie ta owieczka sama wróci. Bywo aji tak, że jak stado pasie wiyncyj pastyrzi, to każdy z nich mo swoje przewodni owce, kiere ablezujóm podle tego, gdo ich prowie pasie. Dobre przewodniczki stad sóm cynióne wszyndzi. Jako to owczorza boli strata takij owce, to je możne wyczuć w słowiackij pieśniczce: „Kde je tá ovečka, čo predok vodila?/V hlbokej doline skala ju zabila./Skala ju zabila, zem ju privalila/ Tam je tá ovečka, čo predok vodila". W Grecji nazywajóm przewodnczki „manarami". W Rumunii owce, co idóm z przodku stada sóm „fruntasze" a ty na kóńcu kiyrdla „kodasze". Ponikiedy tam w wiynkszych stadach majóm też ze trzi czy sztyry szkopy, kiere nazywajóm „batalami" i kiere normalnie idóm kajsi z boku kiyrdla, ale jak trzaba jaki potok czy skalnóm szczeline przeskoczyć, to ich cioban woło na przodek stada, coby ukozali inszym owcóm, że to idzie. Abo jak sie trzeba brodzić głymbokim śniegym to „batale" idóm piyrsze. W Islandii hodujóm specjalnóm rase owiec do kludzynio stad – Leadarsheep, na wyższych nogach, coby dalij widziały i z czornóm wełnóm, coby ich było poznać. To sóm owce, kiere wyczujóm, że sie zbliżo jako wichura czy fujawica i same zawczasu zakludzóm kiyrdel ku chałpie.

Jasne, uż sie aji tak stowało, że ty same instynkty, kiere owcóm tysiónce razy żywot retowały ponikiedy im aji śmierć prziniósly. Stowało sie, że kajsi we mgle, zdezorientowano i naroz spłoszono owca skoczyła z urwiska a za nóm reszta kiyrdla. Ale podziwejmy se na naszóm ludzkóm historie. Za kim my to ponikiedy szli i kaj aż my sie dali zakludzić. Myślym, że nimómy co owcóm wyczytać i prowie bych poradził wszyckim politykóm, marketingowcóm czy socjologóm, coby tak aspóń na tydziyń abo dwa szli kaj na sałasz owce paść. Coby sie im przizdrzili, jako to wzajymnie kómunkujóm, jako tworzóm swojóm hierarchie w stadzie, jako sie respektujóm, jako hónym rozwiónzujóm swoje kónflikty. Myślym, że aji naszymu ludzkimu stadu by wyszło na dobre, kdyby my sie w ponikierych sytuacjach umieli zachować tak, jako owce.

 

***

 

Słowniczek: opadołka – opadnięty owoc; worce - warto; wezbrany – z podniesionym poziomem wód; psińco – nic, psi odchód; widz – dowcip, sedno sprawy; mamaliga – kasza kukurydziana, jadło rumuńskie; ablezować – pracować na zmianę; szkop – wykastrowany baran; cioban – rumuński pasterz; zawczasu – póki czas