W uruchomionym przed tygodniem portalu „Dziedzictwo za granicą. Baza poloników” (www.baza.polonika.pl) można znaleźć efekty prac, jakie w lipcu ubiegłego roku były prowadzone pod pana nadzorem na cmentarzach w Karwinie, Czeskim Cieszynie i Ligotce Kameralnej. Jaki obraz polskich nagrobków na Zaolziu wyłania się z tych badań?
– Obraz jest zróżnicowany. Trochę zależy od tego, w jakie miejsce się trafi. Generalnie, jeśli chodzi o stan zachowania pomników, to mogę powiedzieć, że jestem pod wrażeniem, jak te cmentarze są utrzymane. Oczywiście są i takie miejsca, jak cmentarz ewangelicki w Karwinie-Kopalniach, czy przy kolonii Meksyk, który był cmentarzem niemal zapomnianym. Dopiero inicjatywa Polaków doprowadziła tę nekropolię do takiego stanu, gdzie możemy powiedzieć, że teraz wygląda znacznie lepiej. Ale jest to przykład cmentarza, w którym stan wielu pomników jest bardzo zły. Podobnie jak w wielu innych miejscach, część pomników powoli znika. Tak bywa wszędzie. Część pozbawiona jest naturalnej, rodzinnej ochrony, bo najbliższa rodzina już nie żyje lub wyjechała. W efekcie nagrobki popadają w zniszczenie. Ale jest też wiele ciekawych realizacji z trwałych kamieni. W kilku przypadkach byłem naprawdę zaskoczony, bo użyty materiał pozwala, żeby nagrobki nadal trwały w bardzo dobrym stanie. W Karwinie na cmentarzu niedaleko kościoła, znajduje się bardzo ważny pomnik. Upamiętnia górników, którzy zginęli w 1894 r. w szybach kopalni. Ten pomnik był wspaniałym założeniem. Jego znaczenie historyczne i emocjonalne sprawiają, że jest to pomnik, który wymaga prac. To też zadanie dla Instytutu Polnika, który zajmuje się nie tylko dokumentowaniem, ale i renowacją. 

W bazie można napotkać skrupulatne przygotowane opisy nagrobków. Są podane m.in. wymiary, rodzaj kamienia, informacje o stanie zachowania i dotychczasowych renowacjach. Taka inwentaryzacja to mrówcza robota?
– To praca, która możne rzeczywiście jest trochę mrówcza, ale wynika ze standardu dokumentacji obiektów zabytkowych, który we wszystkich krajach wygląda podobnie. My oczywiście opieramy się na standardzie, jaki jest przyjęty w Polsce. Zakłada on szczegółowy opis, bo wiemy, że wiele tych pomników za jakiś czas po prostu przestanie istnieć, a przy innych są planowane prace konserwatorskie czy choćby porządkowe. Dlatego ta wiedza, jak one wyglądają i z czego są wykonane jest bardzo ważna.  

Czy informacje, jakie można znaleźć w portalu baza.polonika.pl mogą okazać się przydatne dla mieszkańców Zaolzia i  być traktowane jako kompendium wiedzy o tym dziedzictwie?
– W pewnym sensie jesteśmy u początku tej drogi. Prace były prowadzone do tej pory w czterech miejscowościach. Mam nadzieję, że w kolejnych latach uda nam się zdobyć dofinansowanie i dzięki temu wszystkie cmentarze na terenie Zaolzia objąć pracami. Ale już w tej chwili ta baza może być pewnym przewodnikiem. Mam nadzieję, że za dwa, trzy lata będziemy mogli więcej porozmawiać na ten temat. Może nie będziemy wiedzieli wszystkiego, może nie wszystko uda się pokazać, ale ten obraz będzie znacznie bardziej rozbudowany i szerszy. 

Jakie inne cmentarze na Zaolziu będą inwentaryzowane w dalszej kolejności? W korespondencji mailowej wspominał pan o Stonawie.
– Ta miejscowość jest w zasięgu, ale w tym roku chcemy skoncentrować się na pracach w Karwinie i Czeskim Cieszynie, bo od tych miejscowości zaczęliśmy. Działamy według współczesnego podziału administracyjnego, a logika podpowiada, by zamknąć prace w tych ośrodkach, w których zaczęliśmy. Gdy zaczynałem „wchodzić” w ten temat, to ogarnięcie tego, co jest Cieszynem, a co już nie – bo nazwy są różnie stosowane – zajęło mi chwilę, żeby uporządkować to sobie i dla osób, które będą korzystały z tworzonej przez nas bazy. Co do Stonawy – mam nadzieję, że uda nam się tam dotrzeć, bo to bardzo ciekawy cmentarz. Ale w tym roku w połowie lipca zamierzamy zjawić się w Czeskim Cieszynie i Karwinie.