Republikę Czeską zamieszkuje obecnie 10 524 167 osób. Oprócz tych, które deklarują narodowość czeską (6 033 014), morawską (359 621) oraz śląską (12 451), żyją w państwie mniejszości narodowe. Najliczniejszą z nich jest tradycyjnie słowacka: 96 041, a drugie i trzecie miejsca zajęły grupy napływowe – ukraińska: 78 068 (przypominamy, że są to dane sprzed napływu uchodźców szukających schronienia przed wojną) i wietnamska: 31 469. Polska mniejszość narodowa tworzona w zdecydowanej większości przez ludność autochtoniczną z terenów Zaolzia uzyskała w tym rankingu czwarte miejsce z liczbą 26 802 osób. Na samym Zaolziu polską narodowość zadeklarowało 23 086 osób, co jest o 3264 mniej niż w poprzednim spisie. Język polski jako ojczysty podało 49 669 osób, w tym w województwie morawsko-śląskim 29 678. Kombinację polskiej i innej narodowości zgłosiło w sumie w całym państwie 11 416 osób.

Nim zastanowimy się nad przyczynami takich wyników spisu oraz wpływem, jaki mogą one mieć na byt naszej grupy narodowej, spójrzmy ma kształtowanie się liczby Polaków w kontekście poprzednich spisów. Grafika przedstawia zmiany w liczebności Polaków w poszczególnych spisach.

Śledząc powyższą grafikę, widzimy jak krzywa liczebności Polaków na Zaolziu po lekkim wzroście po II wojnie światowej i wyrównanym położeniu w latach 1950-1961 w latach następnych konsekwentnie opada. Spadek nie wygląda optymistycznie, ale trzeba pamiętać, że na wyniki spisu i na ich wzajemną porównywalność ma wpływ szereg czynników.

 

 

 

W innym świetle zobaczymy sytuację, gdy uwzględnimy kilka faktów związanych z metodologią ostatniego spisu ludności. Porównanie spisów z II połowy XX wieku z tymi z wieku XXI, utrudniają zmiany zasad wprowadzone stopniowo w formularzach. Do najważniejszych należy dobrowolna deklaracja narodowości. W jej wyniku w 1991 r. w skali Republiki Czeskiej nie zadeklarowało swojej narodowości 22 017 respondentów, przy ostatnim spisie było ich już jednak 3 321 058. Na niepokojący trend ignorowania narodowości eksperci zwracali uwagę już w 2011 r. Zjawisko nie jest przy tym wyłącznie czeskim ewenementem, ale zostało dostrzeżone w większości krajów europejskich i trzeba się liczyć z jego istnieniem i możliwością pogłębiania również w przyszłości. Wynikające z niego spadki dotyczą niemal wszystkich grup narodowych żyjących w Republice Czeskiej, w tym również Polaków. Na terenie Zaolzia nie zadeklarowało swej narodowości aż 75 641. Ilu z nich w życiu codziennym można uważać za Polaków?

Druga zmiana, to umożliwienie wpisania dwóch narodowości. Faktem jest, że na podwójną narodowość decyduje się coraz więcej mieszkańców RC. Kim oni są? W wypadku polskiej grupy narodowej najbardziej wiarygodna wydaje się być hipoteza, że chodzi o osoby żyjące w małżeństwach mieszanych lub dzieci pochodzące z takich małżeństw. Jest rzeczą zrozumiałą, że dziecko może utożsamiać się z dwiema kulturami – matki i ojca – oraz dwoma narodami. Drugą znaczącą grupę mogą stanowić osoby utożsamiające się bardziej ze swoją „małą ojczyzną” niż z Polską, czujące się „tustelanami”. Nie chcą one przy tym odcinać się definitywnie od polskości. W ramach całego kraju podwójną czeską i polską narodowość zadeklarowało 9814 osób, polską i śląską 547, a morawską i polską 211. 

Na naszą liczebność ma niewątpliwie wpływ migracja. Młodzi ludzie wyjeżdżają za nauką, zdobywają zawody, w których mają małe szanse znaleźć pracę w rodzinnych stronach. Wiele osób szuka lepszej pracy w dużych ośrodkach w RC, ale też w innych krajach. Niektórzy wracają na Zaolzie, ale wielu decyduje się pozostać poza nim. Z jednej strony fakt, że Polacy z Zaolzia potrafią się dobrze urządzić w konkurencyjnych środowiskach w kraju, w Europie i na świecie, świadczy o dobrze o ich umiejętnościach, kompetencjach i pracowitości. Można powiedzieć: dobrze przygotowaliśmy ich do życia. Z drugiej strony brak ich w statystykach spisowych.

 

Kliknij, aby powiększyć. Tab. Kongres Polaków w RC

 

 

Ważnym i najbardziej chyba wymiernym probierzem skutków wyników spisu jest zachowanie praw mniejszości narodowej w poszczególnych gminach na co najmniej dotychczasowym poziomie. Warunkiem jest osiągnięcie przez mniejszość minimum 10 procent z liczby ogólnej mieszkańców danej miejscowości. Zgodnie z czeską ustawą z 2001 r., uzyskanie lub przekroczenie tej granicy uprawnia do wprowadzenia dwujęzyczności, ma też znaczenie w wypadku powołania komitetu do spraw mniejszości narodowych, zakładania szkół, przedszkoli itp. I tutaj możemy mówić o sukcesie, ponieważ spośród 29 zaolziańskich gmin, w których w roku 2011 odsetek Polaków wynosił więcej niż 10 procent, utracono tylko jedną – mowa o Piotrowicach, w których spadek był znaczny, spowodowało go jednak wyprowadzenie się dużej grupy polskich górników.

Stosując terminologię batalistyczną – pozostałe 28 szańców pozostało obronionych (w przypadku spisu ludności z 2011 roku utracono dwie gminy). Co więcej, w przypadku takich miejscowości jak Trzycież, Kocobędz, Gnojnik, Bukowiec, Nawsie i Ligotka Kameralna liczba Polaków, w stosunku do zeszłego spisu nieznacznie, ale jednak wzrosła. I jest to wartość nie do przecenienia.

Bardzo ważnym aspektem w tej sytuacji były długofalowe negocjacje Kongresu Polaków, a konkretnie jego przedstawiciela w Radzie Rządu RC ds. Mniejszości Narodowych, w wyniku których została zmieniona metodyka Ministerstwa Spraw Wewnętrznych RC, na mocy której osoby deklarujące obok polskiej narodowości jeszcze drugą narodowość są zaliczane do polskiej mniejszości narodowej. W tym kontekście, biorąc pod uwagę, że podwójną narodowość zadeklarowało 9 814 osób, jest nas w sumie 38 218. 

Liczba ta naszym zdaniem lepiej i prawdziwiej odzwierciedla aktualną sytuację na Zaolziu. Powinna ona stać się dla nas już dziś wyzwaniem do szukania nowych metod i sposobów pokazania wszystkim, że warto być Polakiem.