Według danych ze spisu
powszechnego z 1921 roku, Michał Armatys przyszedł na świat w 1866 roku w Pawęzowie
(obecnie gmina Lisia Góra, powiat tarnowski), z kolei na nagrobku na cmentarzu
w Karwinie jako data narodzin widnieje rok 1864. W karwińskich metrykach
również jak data urodzenia figuruje rok 1866. Można zatem założyć, że na grobie
rodziny Armatysów wyryto błędną datę – nie jest to jedyna pomyłka, ale o tym
później.
Górnik spod Tarnowa
Jeśli chodzi o samego Michała
Armatysa, to początkowo mieszkał w Nowej Wsi (obecnie w granicach
administracyjnych miejscowości Frydlant nad Ostrawicą), a po 1893 roku
przeniósł się do Karwiny. Zmarł w 1940 roku.
W 1893 roku ożenił się z
Joanną Huser (Husar). Ich najstarsza córka, Karolina (ur. 6 października 1893),
przyszła na świat jeszcze w Nowej Wsi. Kolejne dzieci ujrzały światło dzienne
już w Karwinie – a byli to: Maria (22. 6. 1897-1898), Jan (23.12. 1899-27. 5. 1905,
zmarł na szkarlatynę), Alojzy (ur. 25. 5. 1903) i Agnieszka (24. 3. 1906-1.5. 1985,
żona Józefa Kawuloka).
Ze wspomnianego wyżej spisu z
1921 roku wiadomo, że Michał Armatys mieszkał w Karwinie pod numerem 558 ze
swoją rodziną, czyli z żoną Joanną, córkami Karoliną i Agnieszką oraz z wnuczką
Bożeną (ur. 6 maja 1913, córka Karoliny; w spisie błędnie jako córka Michała).
Wszyscy zadeklarowali narodowość polską, mimo presji władz czechosłowackich
dążących do zaniżenia liczby Polaków na Zaolziu.
Skąd to nazwisko?
Według bazy Nazwiska w
Polsce, prowadzonej przez Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk,
nazwisko pochodzi od słowa „armata”. Etymologia ta nie brzmi zbyt
przekonywująco. Wydaje się, że nazwisko może mieć korzenie romańskie i być
związane z łacińskim słowem „armatus” (uzbrojony).
Okoliczności śmierci Alojzego
Armatysa
Syn Michała, Alojzy Armatys,
zmarł jako nastolatek. Na nagrobku widnieje rok 1918, lecz jest to data błędna.
W metryce chrztu Alojzego dopisano, że zmarł 26 maja 1919 roku – tę samą datę
można znaleźć w publikacji „Miejsca pamięci narodowej na Zaolziu” (oprac.
Krzysztof Marcinkiewicz, Marcin Żukowski, Opole 2019). Również jest to data
błędna.
Na trop właściwej daty wpadł
Jarosław Żurek, dokumentujący dane na temat polskich ofiar czeskiej agresji z
1919 roku. On jako pierwszy zwrócił uwagę, że nazwisko Alojzego w niektórych
źródłach zapisano błędnie jako „Amyrdas”.
Jeśli chodzi o Alojzego, to
pracował jako górnik. Pod koniec 1918 albo na początku 1919 roku został
członkiem polskiej milicji ludowej. 26 lutego 1919 roku brał udział w
manifestacji w Cieszynie, a później w pochodzie karwińskich górników wracał do
domu. We Frysztacie Polacy natknęli się na czeskich żołnierzy, którzy
ostrzelali tłum. Jak pisał „Robotnik Śląski”, „zostało dwóch ludzi zabitych i
sześciu rannych”. Wśród ciężko rannych był Alojzy Armatys.
Zmarł on krótko potem – najpóźniej
po kilku godzinach, bo w metryce zgonu jako data śmierci figuruje 26 lutego
1919 roku. Jako przyczyna śmierci wpisano „Brustschuss”, czyli „postrzał w
piersi”.
Metryka zgonu
Alojzego Armatysa. Źródło: Archiwum Krajowe w Opawie
Linia z Bogumina
Z pewnością krewnym Michała
Armatysa był Piotr Armatys, właściciel małego gospodarstwa we wsi Śmigno,
położonej niedaleko Pawezowa. Troje jego dzieci wyjechało do Stanów
Zjednoczonych, z kolei syn, Antoni (ur. 1888), zdecydował się pozostać bliżej
rodzinnych stron. Najpierw przeniósł się do Tarnowa, stamtąd w 1910 roku
wyjechał do Krakowa, gdzie ożenił się z Marią Remin. Niebawem po ślubie Maria i
Piotr Armatysowie przeprowadzili się na Śląsk Cieszyński: mieszkali w
Boguminie, później w Niemieckiej Lutyni. Piotr pracował między innymi w hucie i
jako robotnik w parowozie. W 1920 roku cała rodzina została zmuszona do
opuszczenia Zaolzia. Przenieśli się do Dębicy, a w 1924 roku do Mokrzyszowa.
Skąd ten ród?
Korzenie śląskich Armatysów
prowadzą do Tarnowa i jego najbliższej okolicy. W tarnowskich metrykach
nazwisko Armatys pojawia się już na początku XVIII wieku.
Syn Armatysówny
Ze Śląskiem Cieszyńskim przez
pewien czas był też związany potomek Armatysów po kądzieli – Antoni Schimitzek
(1868-1959), syn Antoniego i Marii z domu Armatys. Urodził się w Tarnowie,
ukończył prestiżową Akademię Górniczą w Leoben, a w czasach austriackich
pracował m.in. w Gruszowie, Polskiej Ostrawie i w Kończycach Małych koło
Ostrawy. W 1894 roku kierował akcją ratowniczą po katastrofie w kopalni w
Karwinie. W okresie międzywojennym wykładał na Akademii Górniczej w Krakowie
(dzisiejsza Akademia Górniczo-Hutnicza). Był autorem kilku patentów i doczekał
się biogramu w „Polskim słowniku biograficznym”.
Michael Morys-Twarowski