poniedziałek, 20 stycznia 2025
Imieniny: PL: Fabioli, Miły, Sebastiana| CZ: Ilona
_-_transp.png){kind=spacer}
/ 
Cieszyńskie rody: Stalmachowie | 19.11.2024
Paweł Stalmach, wieloletni redaktor „Gwiazdki Cieszyńskiej”, to jedna z najbardziej znanych postaci w dziejach Śląska Cieszyńskiego. Co dziwne, żaden badacz nie opracował jeszcze genealogii rodu Stalmachów. Tymczasem materiałów zachowało się całkiem sporo.
Ten tekst przeczytasz za 4 min. 45 s
Paweł Stalmach, redaktor „Gwiazdki Cieszyńskiej” (autor wzoru: Jan Styfi). Źródło: Biblioteka Narodowa/Wikimedia Commons
Słynny działacz narodowy wywodził się z linii Stalmachów z Ogrodzonej. Jej najstarszym znanym przedstawicielem był prawdopodobnie Jerzy Stalmach z Ogrodzonej, którego żoną w lutym 1649 roku została Anna „Foitowna” z Bobrku, a zatem córka bobreckiego wójta.
Niewątpliwie krewnym (może wnukiem?) owego Jerzego był Jan Stalmach, żyjący w pierwszej połowie XVIII wieku. Żenił się on dwukrotnie: w 1719 roku z Ewą Ondrasz, a w 1728 roku z Ewą Spiwkową. Jednym z jego synów był Jan (ur. 1721), który po służbie wojskowej w armii cesarskiej wrócił do rodzinnej Ogrodzonej. W 1748 roku ożenił się z Anną Stryją.
Skąd to nazwisko?
Nazwisko Stalmach pochodzi od niemieckiego słowa „Stellmacher” (kołodziej).
Nazwisko Stalmach pochodzi od niemieckiego słowa „Stellmacher” (kołodziej).
Ze związku Anny i Jana Stalmachów pochodzili: Jerzy (ur. 1750), Jan (ur. 1752), Jakub (ur. 1755), Anna (ur. 1757), Andrzej (ur. 1760) i Paweł (ur. 1763).
Jan (ur. 1752) osiedlił się w Wędryni. W 1780 roku ożenił się z Anną Niemiec, córką tamtejszego „dwornika” (ekonoma).
Paweł (ur. 1763) w 1786 roku poślubił Zuzannę Benesz, córkę siedlaka z Puńcowa. Następnie przeniósł się do rodzinnej miejscowości żony. Tam przychodziły na świat ich dzieci, w tym Jan (ur. 1792). Ten ostatni z kolei osiedlił się w Bażanowicach, gdzie był ekonomem. Później jeszcze dwukrotnie zmieniał miejsce zamieszkania – najpierw z Bażanowic przeprowadził się do Pogwizdowa, a później z Pogwizdowa do Cieszyna.
W 1823 roku ożenił się z Zuzanną Cichy. Z tego małżeństwa pochodzili Paweł (1824-1891), najsłynniejszy przedstawiciel rodu, redaktor „Gwiazdki Cieszyńskiej”, Maria (ur. 1826), Jerzy (1828-?) Jan (1830-1836), bliźnięta Jerzy i Anna (ur. 1833) oraz Zuzanna (1845-1848).
Żona i dzieci redaktora
Stalmachowie z Ogrodzonej byli protestantami, jednak redaktor Paweł Stalmach ożenił się w 1854 roku z Anną Skribą z domu Harrach, katoliczką z Cieszyna. Ich dzieci, jak to często bywało w przypadku małżeństw międzywyznaniowych w XIX wieku, chrzczono w zależności od płci – synów w wyznaniu ojca, córki w wyznaniu matki.
Skąd ten ród?
Współcześnie w Polsce najwięcej Stalmachów mieszka na terenie powiatu pszczyńskiego (według danych Instytutu Języka Polskiego PAN są to 203 osoby). Z racji etymologii nazwiska, nawiązującej do popularnego zawodu, nie oznacza to automatycznie, że cieszyńscy Stalmachowie pochodzili z okolic Pszczyny. Niewykluczone, że było nawet na odwrót, bo wśród „pszczyńskich” Stalmachów są protestanci, więc mogli z przyczyn wyznaniowych w XVIII wieku emigrować ze Śląska Cieszyńskiego na Górny Śląsk. Etymologia nazwiska sugeruje, że zostało ukształtowane w środowisku niemieckojęzycznym. Bez badań z zakresu genealogii genetycznej trudno postawić konkretniejszą hipotezę odnośnie tego, gdzie mieszkała pierwsza osoba nazwiskiem Stalmach.
Współcześnie w Polsce najwięcej Stalmachów mieszka na terenie powiatu pszczyńskiego (według danych Instytutu Języka Polskiego PAN są to 203 osoby). Z racji etymologii nazwiska, nawiązującej do popularnego zawodu, nie oznacza to automatycznie, że cieszyńscy Stalmachowie pochodzili z okolic Pszczyny. Niewykluczone, że było nawet na odwrót, bo wśród „pszczyńskich” Stalmachów są protestanci, więc mogli z przyczyn wyznaniowych w XVIII wieku emigrować ze Śląska Cieszyńskiego na Górny Śląsk. Etymologia nazwiska sugeruje, że zostało ukształtowane w środowisku niemieckojęzycznym. Bez badań z zakresu genealogii genetycznej trudno postawić konkretniejszą hipotezę odnośnie tego, gdzie mieszkała pierwsza osoba nazwiskiem Stalmach.
Tak więc w księgach metrykalnych parafii ewangelicko-augsburskiej w Cieszynie można znaleźć informacje o synach Pawła Stalmacha – Bogusławie Ludomirze (1855-1856) i Lubomirze Antonim Jerzym (1857-1857). Z kolei informacji o chrztach i zgonach córek należy szukać w metrykach parafii rzymskokatolickiej św. Marii Magdaleny w Cieszynie. Córki Pawła Stalmacha nosiły imiona Wanda Eufemia Paulina (1856-1856), Wiola Olga Karolina (1858-1880), Paulina (1859-1878), Jadwiga Bronisława (1860-?), Amalia Ludwina (1861-1863) i Kazimiera Mirosława (1864-?).
Wszystkie dzieci Pawła Stalmacha zmarły bardzo wcześnie, żadne nie przeżyło ojca.
Stalmachowie z dzisiejszego Zaolzia
Z pewnością czasochłonna kwerenda ksiąg metrykalnych i gruntowych pozwoli odpowiedzieć na pytanie o powiązania ogrodzieńskich Stalmachów z tymi mieszkającymi na terenie dzisiejszego Zaolzia.
Metryka ślubu Jerzego Stalmacha z Ogrodzonej i Anny, córki bobreckiego wójta. Para pobrała się w 1649 roku. Źródło: Parafia rzymskokatolicka pw. św. Marii Magdaleny w Cieszynie
Już w najstarszej księdze ślubów parafii w Cierlicku pojawia się nazwisko Stalmach (w 1686 roku Jerzy Stalmach poślubił Annę Malcharek). Na początku XVIII wieku w Żukowie Górnym mieszkał Paweł Stalmach (ożenił się w 1710 roku, jego najstarszym dzieckiem była córka Maria urodzona w 1711 roku).
W 1748 roku ślub brał Jerzy Stalmach z Solcy. W drugiej połowie XVIII wieku Jakub Stalmach, syn Jerzego z Żor na ówczesnym pruskim Śląsku, osiedlił się we Frysztacie, gdzie ożenił się w 1772 roku. Z kolei 24 stycznia 1790 roku Mateusz Stalmach, 24-latek z Trzycieża, katolik, poślubił Annę Klimosz, luterankę z Trzanowic Górnych.
