piątek, 7 lutego 2025
Imieniny: PL: Ryszarda, Teodora, Wilhelminy| CZ: Veronika
Glos Live
/
Nahoru

Żeby Olza była Olza, czyli uporządkujmy te sprawy... [tekst PL/CZ] | 10.05.2024

Urodziłem się w Mostach koło Jabłonkowa. Mam 86 lat. Z zainteresowaniem śledzę rozwój historyczny na Zaolziu. Z nim wiąże się dokonywanie zmian starych historycznych nazw miejscowych. Jest to przejaw braku szacunku do historii i współczesności. Np. w Oldrzychowicach nazwę potoku Muszalec zmieniono na Tisovský, w Końskiej nazwę lasu Zobrzegi na Velké doly, w Bukowcu nazwę potoku Olecka na Oleška itp. Tak zaczyna się list, którt otrzymaliśmy od Ladislava Gavlasa.

Ten tekst przeczytasz za 12 min. 15 s
Olza w Czeskim Cieszynie. Fot. Norbert Dąbkowski
[originál CZ níže] 

***
Albo sprawa potoku Klokocz w Mostach koło Jabłonkowa. Istnieją źródła mówiące o tym, że już od 1764 roku w mutacjach językowych potok był tak właśnie nazywany. W 1982 roku został bez sensu i bez przyczyny przemianowany na Jarošův potok, chociaż w gminie nigdy nie żył ani nie żyje żadna osobistość o tym nazwisku. Nad tym potokiem przyszedłem na świat, podobnie jak wszyscy starzy mieszkańcy wciąż tak samo go nazywamy, zmiana nazwy nie tylko mnie więc martwi. Dlatego też podjąłem poszukiwania w Mostach koło Jabłonkowa, w Urzędach Katastralnych w Trzyńcu, Frydku-Mistku, Opawie, w Dorzeczu Odry, w Muzeum Těšínska, Czeskim Urzędzie Geodezyjnym i Katastralnym (ČÚZK) i w jego komisji ds. nazewnictwa. Próbowałem dociec, kto, kiedy i dlaczego bez powodu zmienił nazwę tego potoku. Wszędzie napotykałem chęć pomocy i zrozumienie. W Dorzeczu Odry i w Muzeum Těšínska także wyrazy rozgoryczenia z powodu tych bezsensownych zmian nazw historycznych na Śląsku Cieszyńskim. Pani Irena Švehlová, kierowniczka komisji ds. nazewnictwa ČÚZK, powiedziała mi, że samorządowe instytucje lokalne mogą kiedykolwiek wystąpić o zmianę istniejącego stanu rzeczy. Zwróciłem się więc do Urzędu Gminy w Mostach koło Jabłonkowa. Uzyskałem obietnicę, że samorząd będzie starał się o przywrócenie historycznej nazwy potoku Klokocz. Jestem za to bardzo wdzięczny.

***
Całe życie spędziłem na Śląsku Cieszyńskim. Nie rozumiem, dlaczego nasza rzeka Olza w latach 60. ub. wieku otrzymała nazwę Olše. Ze źródeł historycznych sięgających 1290 roku wynika, że nazwa Olza jest nazwą regionalną, tu, na Śląsku Cieszyńskim przez ludność autochtoniczną używaną przez setki lat właściwie po dziś dzień. Nigdy nie powinna być zmieniana. Nazwa Olše była sporadycznie używana dopiero od 1918 roku. Definitywnie zaś od 1 października 1961 na podstawie decyzji i za zgodą komitetu powiatowego KPC, podobno też na podstawie radzieckich map wojskowych i w związku z nadaniem stacji kolejowej nazwy Bystřice nad Olší. W ten sposób doszło oficjalnie do ostatecznej czechizacji pierwotnej nazwy rzeki Olzy. Czy była to celowa decyzja przedstawicieli reżimu komunistycznego, mająca na celu wyeliminowanie śląskiej nazwy historycznej? Podobnie jak w przypadku potoku Klokocz? Do tamtej pory w mapach nazwa Olše pojawiała się sporadycznie. Zawsze była to Olza w różnych mutacjach językowych i różnych okresach. Nazwa Olše nie przyjęła się wśród ludzi, zdecydowana większość mieszkańców w jej dorzeczu ciągle stosuje śląską nazwę Olza. W Polsce rzeka w górnym i dolnym biegu nosi nazwę Olza, na paradoks zatem zakrawa fakt, że w czeskiej części Śląska Cieszyńskiego mamy rzekę o nazwie Olše. Nie przemawia za tym argument, że na brzegach rośnie mnóstwo olch. Zmiana nazwy rzeki spotkała się z aktywnym sprzeciwem, niestety w czasach reżimu komunistycznego nie miał on szans na sukces. Także obecnie nazwa Olše budzi wiele obiekcji. Oto przykłady.

 ***


W książce „Těšínsko v proměnách staletí” wydanej w 2010 roku przez Muzeum Těšínska na str. 54 napisano, że „bez przyczyny stopniowo od 1945 r. w języku czeskim, »urzędowym«, zaczęto stosować nazwę Olše, pomimo iż nie miało to żadnego uzasadnienia topograficznego, historycznego ani lingwistycznego. Już od czasów średniowiecznych w materiałach archiwalnych łacińskich, niemieckich, czeskich, wreszcie polskich odnajdujemy prawie zawsze termin Olza”.

W książce współczesnego czeskiego historyka Petra Juřáka pt. „Beskydy ve stínu Lysé hory” wydanej w 2017 roku nakładem REGIA Praha rzeka określana jest całkiem oficjalnie jako Olza.

Nawet mieszkańcy Bystrzycy chętnie pozbyli się w nazwie swojej miejscowości niechcianego określenia… nad Olší.

Nawet inż. Lubomír Matěj, prezes rejonowego zarządu czeskiej Maticy slezskiej na Śląsku Cieszyńskim w rozmowie prywatnej ze mną przyznał, że także jemu przeszkadza aktualna nazwa rzeki.

W najnowszych czeskich publikacjach i artykułach, które dotyczą naszego regionu, często stosowana jest historyczna nazwa rzeki – Olza.

Uważam – a dyskusje ze współobywatelami utwierdzają mnie w tym przekonaniu – że nazwa rzeki Olše to przejaw pogardy i braku szacunku wobec potomków obywateli zamieszkujących w przeszłości tereny w dorzeczu Olzy, a także wobec historii i współczesności naszego regionu. Fakt, że rzece nadano nazwę Olše, odczuwamy jako krzywdę historyczną wyrządzoną nam i naszym przodkom.

***
Zwracam się niniejszym do redakcji pism regionalnych w dorzeczu Olzy z prośbą o opublikowanie tego tekstu. Proszę też wszelkie kompetentne instytucje do podjęcia działań mających na celu przywrócenie rzece – symbolowi Śląska Cieszyńskiego jej pierwotnej i właściwej nazwy – Olza. Mogłoby się to odbyć drogą referendum lokalnego.
Ladislav Gavlas

Tekst został napisany w języku czeskim. Tłumaczenie na polski: Janusz Bittmar. 
Níže publikujeme originál v češtině. 



****

Olše? Olza! Dejme věci do pořádku

Jsem rodák z Mostů u Jablunkova.  Je mi 86 let. Citlivě vnímám historický vývoj na Zaolží. Je s ním spojen i nešvar přejmenovávání starých historických názvů. Je to projev neúcty k historii i současnosti. Např. v Oldřichovicích  potok „Mušalec" na „Tisovský", v Konské les „Zobřegi" na „Velké doly", v Bukovci potok „Olecka" na „Oleška" a další. 

Nebo v Mostech u Jablunkova potok „Klokoč". Doloženo je, že již od roku 1764 je v jazykových mutacích odpovídajících příslušné době takto nazýván i v historických mapách až do dneška. V r. 1982 byl nesmyslně a bezdůvodně přejmenován na „Jarošův potok". I když v obci nikdy nežila a ani nežije žádná  osobnost tohoto jména. U tohoto potoka jsem se narodil, tak jej starousedlíci stále nazýváme a změna jeho názvu nejen mně znepokojuje. A proto jsem pátral v Mostech u J.; na Katastrálních úřadech v Třinci, Frýdku-Místku, Opavě; Povodí Odry; Muzeu Těšínska; Českém úřadu zeměměřickém a katastrálním (ČÚZK) a jeho Názvoslovné komisi kdo, kdy a proč bezdůvodně změnil název tohoto potoka. Všude jsem se setkal s velkou ochotou a pochopením. V Povodí Odry a Muzeu Těšínska i s rozhořčením nad těmito bezdůvodnými změnami historických názvů na Těšínsku. 

Paní Irena Švehlová prom. fil., vedoucí Názvoslovné komise ČÚZK mi sdělila, že místní instituce (OÚ, MÚ, KÚ) mohou kdykoliv požádat o nápravu. Obrátil jsem se proto na OÚ v Mostech u J. Dostal jsem od vedení obce příslib, že budou usilovat o návrat  k původnímu historickému názvu potoka „Klokoč". Jsem jim za to vděčný a děkuji jim za to i jménem rodáků od tohoto potoka.

Olše? Olza!
Žiji celý život zde na Těšínsku. Samozřejmě mně znepokojuje, proč naše řeka „Olza", která protéká jen Těšínským Slezskem, byla v 60. létech minulého století  přejmenována na „Olši". Z historických podkladů (již v r.1290) je zřejmé, že název „Olza" je regionální, zde na Těšínském Slezsku, původním – autochtonním slezským obyvatelstvem takto již stovky let do dnes užívaný a jedině správný a nikdy neměl být zpochybňován a měněn. Název „Olše" byl sporadicky používán až od r. 1918. Definitivně až od 1.10.1961 na základě rozhodnutí  i v součinnosti s OV KSČ, údajně i na základě sovětských vojenských map, v souvislosti s pojmenováním železniční stanice „Bystřice nad Olší". 

V ČR tak oficiálně došlo k definitivnímu počeštění původního názvu řeky „Olzy".  Bylo to v době komunistického režimu záměrně, k potlačení slezského historického názvu? Stejně jak v případě potoka „Klokoč"? Do té doby se v mapách název „Olše" vyskytoval jen vyjímečně. Vždy to byla „Olza" v různých jazykových mutacích odpovídajících příslušné době. Název „Olše"se mezi lidmi neujal a drtivá většina obyvatel v jejím povodí řeku stále nazývá našim  slezským názvem „Olza".  

Ve Slezsku v Polsku se řeka na počátku a konci jejího toku také nazývá historickým názvem „Olza", takže je úplně paradoxní proč v našem českém Slezsku se nazývá „Olše", když to vždy byla „Olza". Nikdy to nebylo řádně zdůvodněno a neobstojí ani argument, že podél jejího toku je mnoho olší. Změna názvu řeky z Olzy na Olši se setkala s aktivním odporem, bohužel v tehdejší diktatuře komunistického režimu neměl šanci na úspěch. Přesto i nadále i v současné době se proti názvu „Olše" stále objevuji výhrady, např.:

➤ v knize „Těšínsko v proměnách staletí" vydané v r. 2010 Muzeem Těšínska na str. 54 je uvedeno, že „Zcela neoprávněně se začalo postupně od r. 1945 v českém „úředním"  jazyce zavádět označení „Olše", i když z topografického, historického ani lingvistického hlediska nemělo a nemá žádné opodstatnění, neboť již od středověku nacházíme v latinsky, německy, česky a posléze i polsky  psaných archivních materiálech téměř vždy termín „Olza",       

➤ v knize současného  českého historika Petra Juřáka „Beskydy ve stínu Lysé hory" vydané v r. 2017 nakladatelstvím REGIA Praha,  je pro tuto řeku zcela oficiálně používán jen název „Olza" (17 x). Název „Olše" (3x) jen pro vyjádření nesouhlasu s nim,               

➤ dokonce i v té Bystřici se její obyvatelé rádi zbavili v názvu obce nechtěného přívlastku  „…… nad Olší",                                                                                                                       
➤ dokonce i ing. Lubomír Matěj, předseda oblastní rady české Matice slezské na Těšínsku mi v osobním rozhovoru sdělil, že mu také vadí současný název řeky,             

➤ a i v současných česky psaných publikacích a článcích, týkajících se našeho regionu je zcela běžně užíván historický název „Olza".

Dle mého názoru a diskuzí se spoluobčany je název řeky „Olše" vyjádřením pohrdání a neúcty vůči potomkům původních obyvatel v povodí Olzy a k historii a současnosti našeho regionu. A tento název „Olše" cítíme jako historickou křivdu spáchanou na nás a na naších předcích. 

Prosím proto a vyzývám regionální periodika v povodí Olzy k otištění tohoto mého článku k seznámení veřejnosti s jeho obsahem. Rovněž prosím všechny kompetentní instituce k aktivitě pro navracení původního a správného názvu  řeky- symbolu Těšínského Slezska, na historický název  „Olza",  případně i na základě referenda v jejím povodí.

Ladislav Gavlas






Może Cię zainteresować.