sobota, 22 listopada 2025
Imieniny: PL: Cecylii, Jonatana, Marka| CZ: Cecílie
Glos Live
/
Nahoru

100 lat temu zmarł Stefan Żeromski | 21.11.2025

100 lat temu – 20 listopada 1925 roku – zmarł Stefan Żeromski, jeden z ostatnich polskich pisarzy, który pełnił rolę autorytetu moralnego polskiej inteligencji, autor „Ludzi bezdomnych”, „Popiołów”, „Przedwiośnia”. Już w młodości pisał w dzienniku: „moim sumieniem jest Ojczyzna”.

Ten tekst przeczytasz za 3 min. 15 s
Stefan Żeromski, fotografia portretowa. Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Sejm ustanowił rok 2025 Rokiem Żeromskiego. W uchwale przypomniano, że był on „jednym z najwybitniejszych polskich pisarzy, duchowym autorytetem polskiej inteligencji, autorem opowiadań, powieści, dramatów i reportaży, które ukształtowały narodowe myślenie wielu pokoleń Polaków. Był twórcą przekonanym o doniosłej funkcji literatury, wierzył bowiem w szczególne posłannictwo pisarza i w jego odpowiedzialność za kształtowanie losu narodu i Ojczyzny.

Stefan Żeromski urodził się 14 października 1864 w Strawczynie. Jego ojciec, podupadły szlachcic, dzierżawił folwarki w Kieleckiem, Stefan spędził dzieciństwo w jednym z nich, w Ciekotach w Górach Świętokrzyskich. Rodzice wcześnie umarli, on sam biedował, nabawił się gruźlicy, którą leczył całe życie. Gdy uczęszczał do kieleckiego gimnazjum, utrzymywał się z korepetycji. Edukację przerwał z braku pieniędzy i wyjechał do Warszawy, gdzie dwa lata studiował w Wyższej Szkole Weterynaryjnej, która nie wymagała matury. Od 1888 zatrudniał się jako guwerner szlacheckich dzieci. W 1890 objął posadę w Nałęczowie, modnym uzdrowisku, do którego zjeżdżali znani pisarze i dziennikarze (Nałęczów był pierwowzorem Cisów, które opisał później w „Ludziach bezdomnych”).

Ożenił się z Oktawią Rodkiewiczową, mieli syna Adama, który zmarł na gruźlicę w młodym wieku. W latach 1892-97 Żeromski pracował jako zastępca bibliotekarza w Muzeum Narodowym Polskim, założonym przez Władysława Platera w Rapperswilu. Muzeum gromadziło zbiory dotyczące dziejów polskiej emigracji po powstaniu listopadowym i styczniowym. Wiedzę zaczerpniętą z tych zbiorów Żeromski wykorzystywał w swoim pisarstwie. Gdy wrócił do Warszawy w latach 1897-1903 pracował w Bibliotece Ordynacji Zamoyskich.

Pisać zaczął w gimnazjum. W 1895 roku wydał dwa zbiory opowiadań m.in. „Rozdziobią nas kruki, wrony...”. Nowele spotkały się z żywą reakcją czytelników i krytyki. Od tej pory niemal każda następna książka Żeromskiego była wydarzeniem literackim. Publiczność doceniła wrażliwość społeczną i moralną w tych tomach, pozbawioną jednak pozytywistycznego dydaktyzmu, a także subtelność psychologiczną w kreacjach postaci. W 1899 roku ukazała się powieść „Ludzie bezdomni” i wywołała burzę. 

W listopadzie 1925 roku pisarz był już bardzo chory, jego stan lekarze określali jako beznadziejny. Po przyjęciu kolejnego, sprowadzonego z zagranicy lekarstwa, choremu poprawiło się. Monika Żeromska, córka pisarza wspomina, że 19 listopada 1925 r. po obiedzie odwiedził ojca Antoni Słonimski. Wpadł też Julian Tuwim z bukietem róż ciesząc się z powrotu pisarza do zdrowia. Następnego dnia Żeromski już nie żył. Jego śmierć wywołała żałobę narodową, pogrzeb był wielką manifestacją. Wielu wybitnych pisarzy poświęciło mu utwory pożegnalne. Jego grób znajduje się na cmentarzu ewangelicko-reformowanym.

Pogrzeb pisarza stał się wielką manifestacją narodową. Na żądanie mieszkańców stolicy, skrócono tego dnia czas pracy. Stefan Żeromski pochowany został 23 listopada 1925 r. na Cmentarzu Ewangelicko-Reformowanym w Warszawie.