sobota, 5 lipca 2025
Imieniny: PL: Antoniego, Bartłomieja, Karoliny| CZ:
Glos Live
/
Nahoru

90 lat temu zwodowano transatlantyk MS »Batory« | 04.07.2025

3 lipca 1935 r. we włoskiej stoczni w Monfalcone nad Adriatykiem zwodowano transatlantyk „Batory” – legendarny „szczęśliwy statek”, który – wraz z bliźniakiem „Piłsudskim” – zaprojektowano przed wojną jako pływające ambasady polskiej kultury. Matką chrzestną statku była Jadwiga Barthel de Weydenthal, żołnierz I Brygady Legionów, działaczka niepodległościowa, absolwentka paryskiej Sorbony oraz ASP w Krakowie.

Ten tekst przeczytasz za 4 min. 15 s
Statek MS „Batory” w porcie w Helsinkach, 1936-1939 r. Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

21 kwietnia 1936 r. MS (Motor Ship – motorowiec) „Batory” opuścił stocznię i popłynął przez Triest, Dubrownik, Barcelonę, Casablancę, Funchal (Madera), Lizbonę, Londyn i Kanał Kiloński do Gdyni – do której zawinął 11 maja. „Ten nasz lądowy naród uparł się być narodem morskim” – ocenił Melchior Wańkowicz w reportażu z inauguracyjnego rejsu opublikowanym w miesięczniku „Morze”. Polacy uważali dostęp do morza za warunek odbudowy państwowości.

Jak podaje Anna Kicinger w pracach nt. polityki emigracyjnej II RP, wynikało to z potrzeby ekonomicznej. W latach 1918-38 wyjechały z Polski na stałe ponad 2 mln osób, a mimo to nadal „szacunki »osób zbędnych« na wsiach wahały się od 3,0 do 8,8 miliona osób”. Wg obliczeń Edwarda Kołodzieja opublikowanych w książce „Wychodźstwo zarobkowe z Polski 1918-1939”, „w 1918 r. 4,3 miliona Polaków żyło poza granicami Polski”. Polonia w USA liczyła prawie 3,5 mln osób – z czego 30 proc. stanowiła najnowsza emigracja. Transatlantyki były jedynym środkiem lokomocji przez Atlantyk.

„Batory” miał 160,32 m długości, jego pojemność wynosiła 14,278 BRT, a prędkość 18 węzłów. Załogę stanowiło 260 oficerów i marynarzy. Dysponował 770 miejscami dla pasażerów. 

17 maja 1936 r. na MS „Batory” poświęcono i podniesiono biało-czerwoną banderę. Przebieg uroczystości transmitowało Polskie Radio „Wszystkim tym osobom i organizacjom, które nadesłały na moje ręce depesze i listy z okazji inauguracyjnej podróży m. s. »Batory«, zawierające życzenia i gratulacje – szczerze wzruszony tymi wyrazami sympatii, w których zwierciedli się rosnące przywiązanie społeczeństwa naszego do polskiej bandery i zrozumienie zadań Polski na morzu – składam najserdeczniejsze podziękowanie. Eustazy Borkowski, Kapitan statku »Batory«” – można było przeczytać nazajutrz na pierwszej stronie „Gazety Gdańskiej”.

„Ten nasz lądowy naród uparł się być narodem morskim”




Melchior Wańkowicz w reportażu z inauguracyjnego rejsu opublikowanym w miesięczniku „Morze”


Dziękował ten, który przeszedł do historii jako „Szaman Morski” za sprawą książki Karola Olgierda Borchardta. „National Geographic” w 1936 r. zamieścił olbrzymią fotografię Borkowskiego, nazywając go Kapitanem Siedmiu Mórz. Bożena Aksamit podała, że Borkowski, który nominację na kapitana otrzymał 9 września 1935 r., zarabiał 1800 złotych: „Pensja pracownika umysłowego (mężczyzny) w Polsce wynosiła średnio 280 złotych”. Monika Żeromska tak uwieczniła Borkowskiego: „mówił kilkunastoma językami, które mu się stale myliły, pił jak smok, nigdy chyba nie wracając do stanu całkowitej trzeźwości. Grał na gitarze leżąc na stercie poduszek w kajucie, na swoje koncerty zapraszał wybrane osoby. Na ścianie miał wielką fotografię mojego ojca. Jego oficerowie mówili, że jeśli kiedyś nagle zupełnie wytrzeźwieje, to statek czeka pewna katastrofa”.

W porcie w Gdyni w latach 60. Fot. Wikimedia Commons

Do lata 1939 r. statek na trasie Gdynia – Kopenhaga – Nowy Jork – Halifax odbył 38 rejsów. W zależności od pogody trwały one osiem, dziewięć dni. 24 sierpnia 1939 r. wypłynął z Gdyni w rejs nr 39. Na pokładzie miał 456 pasażerów i 313 osób załogi. Do Nowego Jorku dotarł 4 września.

W początkach 1944 r. „Batory” wykonał 11 rejsów na trasie: Egipt – włoski Tarent, przewożąc żołnierzy II Polskiego Korpusu gen. Władysława Andersa. 15 lipca 1945 r. kapitan Zygmunt Deyczakowski zdjął z masztu „Batorego” polską banderę – okazał lojalność wobec Rządu RP w Londynie, który tydzień wcześniej oficjalnie utracił poparcie aliantów. 9 lipca protestując przeciwko tej zdradzie zeszła ze statku większość załogi. Przez następne pół roku „Batory” pływał pod flagą brytyjską, potem został przekazany przedwojennemu armatorowi GAL SA. 30 kwietnia 1947 roku powrócił do Gdyni. Do Nowego Jorku i Kanady pływał ponad 20 lat. 30 marca 1971 r. wyszedł w swój ostatni rejs do stoczni złomowej w Hongkongu – polską banderę opuszczono 2 czerwca.