poniedziałek, 12 maja 2025
Imieniny: PL: Dominika, Imeldy, Pankracego| CZ: Pankrác
_-_transp.png){kind=spacer}
/ 
Podróże małe i duże Skałki: »Szpacyr polkóm« dookoła świata | 26.11.2024
Dziś będzie ludowo i refleksyjnie. Po blisko dekadzie
przyszedł bowiem czas na koniec mojej przygody z Zespołem Pieśni i Tańca
Uniwersytetu Jagiellońskiego „Słowianki”, obchodzącym w tym roku swoje 65.
urodziny.
Ten tekst przeczytasz za 4 min. 15 s
.jpg)
Na zdjęciu autor występujący w „Słowiankach” w Kosowie w 2022 roku. Fot. ARC
Zespół przez wiele lat stanowił ważną część mojego życia,
w czasie studiów był odskocznią od obowiązków akademickich, okazją do poznania
ludzi i lepszego poznania siebie, zaś po ich zakończeniu pępowiną,
podtrzymującą więź z Krakowem i Akademią. Choć z folklorem, także scenicznym,
zdecydowanie nie mam zamiaru kończyć, w rozstaniu ze „Słowiankami” dostrzegam
ważną cezurę, skłaniającą mnie w ostatnich dniach do sentymentalnych podróży z
kulturą ludową w tle. Zapraszam – komu w drogę, temu czas!
Ciekaw jestem, czy ktoś kiedykolwiek zadał sobie trud policzenia wszystkich zespołów folklorystycznych na Śląsku Cieszyńskim. To zadanie, wbrew pozorom, wcale nie jest proste – działają wszak na terenie dwóch państw, mają różny charakter (mniej lub bardziej stylizowany) i status formalno-prawny. Składają się na nie grupy dziecięce, młodzieżowe, dorosłe, taneczne, wokalne, wokalno-taneczne czy kapele. Nieliczne występują komercyjnie, przemożna większość z pasji do muzyki, śpiewu, tańca i regionu. Skoro liczbę zespołów tak trudno oszacować lokalnie, nawet nie śmiem zapytywać, czy byłoby to możliwe w odniesieniu do Polski czy świata; nawet gdyby wziąć pod uwagę tylko te, które w repertuarze mają cieszyńskie akcenty.
Wróćmy na chwilę do „Słowianek”. Do życia powołał je slawista, dr Zdzisław Wagner, znakomity znawca języka serbsko-chorwackiego, wspierany przez grupkę studentek, które zaraził pasją do bałkańskiego folkloru oraz żonę, notabene Cieszyniankę. Nim w 2015 r., jako wychowanek Zespołu Pieśni i Tańca „Ziemi Cieszyńskiej”, w nowym, akademickim zespole postawiłem pierwsze kroki, miałem pewną wiedzę o Bałkanach. Nie wiedziałem jednak, że w ciągu kilkudziesięciu lat rozbudowy repertuaru „Słowianki” staną się promotorem kultur i gwar całej niemal Słowiańszczyzny. W kolejnych latach nieustannie otwierały oczy na bogactwo słowiańskiego folkloru – w pierwszej kolejności nam, „zespolakom”, których różne koleje losu, plany, pasje i przypadki rzuciły akurat w ich szeregi, z kolei wszystkim pozostałym, których różne koleje losu, plany, pasje i przypadki rzuciły akurat na nasze koncerty. Chyba nikogo nie zdziwię, jeśli w tym miejscu wspomnę, że jednym z regionów opracowanych dla potrzeb artystycznych zespołu był, jakżeby inaczej, Śląsk Cieszyński.
Perspektywa tancerza prezentującego rodzimy folklor w szeregach zespołu na obczyźnie jest swoista. Staje się ambasadorem swojej małej ojczyzny nie tylko wobec widzów, ale przede wszystkim wobec koleżanek i kolegów. Może robić to zupełnie bezrefleksyjnie, może zaś – i to stało się moim udziałem – odczuwać na przemian nostalgię i dumę: bo oto jego miejsce na ziemi, miejsce, które zostawił za sobą (nie wiedząc jeszcze, czy na chwilę, czy już na zawsze), właściwe mu stroje, zakorzeniona w śpiewie i tańcu kultura duchowa przodków, za jego pośrednictwem może zaistnieć na drugim końcu świata.
Osoby przebywające poza ludową „bańką” mogą nie być świadome ani rzeczywistego bogactwa cieszyńskiego folkloru, ani jego popularności, ani roli, jaką w promocji regionu odgrywają zespoły stylizowane. Warto przypomnieć im nazwiska przynajmniej kilkorga rodaków i miłośników ziemi cieszyńskiej, których żmudna praca badawcza i popularyzatorska pozwoliła zachować dla nas prawdziwą skarbnicę regionalnej kultury. Wciąż niewyczerpaną, choć od lat tak wielu z niej czerpie. Nakreślić dorobek Jana Taciny, Janiny Marcinkowej czy Stanisława Hadyny, przypomnieć skąd wziął się hejnał dobiegający w południe z wieży cieszyńskiego ratusza oraz z jakich względów Państwowy Zespół Pieśni i Tańca „Mazowsze” wydawał fortunę na cieszyńskich złotników. Krótko mówiąc, zapraszam do kilku wypadów śladami cieszyńskiego folkloru, by przynajmniej odrobinę lepiej zgłębić jego fenomen.
Jakub Skałka
***
Ciekaw jestem, czy ktoś kiedykolwiek zadał sobie trud policzenia wszystkich zespołów folklorystycznych na Śląsku Cieszyńskim. To zadanie, wbrew pozorom, wcale nie jest proste – działają wszak na terenie dwóch państw, mają różny charakter (mniej lub bardziej stylizowany) i status formalno-prawny. Składają się na nie grupy dziecięce, młodzieżowe, dorosłe, taneczne, wokalne, wokalno-taneczne czy kapele. Nieliczne występują komercyjnie, przemożna większość z pasji do muzyki, śpiewu, tańca i regionu. Skoro liczbę zespołów tak trudno oszacować lokalnie, nawet nie śmiem zapytywać, czy byłoby to możliwe w odniesieniu do Polski czy świata; nawet gdyby wziąć pod uwagę tylko te, które w repertuarze mają cieszyńskie akcenty.
***
Wróćmy na chwilę do „Słowianek”. Do życia powołał je slawista, dr Zdzisław Wagner, znakomity znawca języka serbsko-chorwackiego, wspierany przez grupkę studentek, które zaraził pasją do bałkańskiego folkloru oraz żonę, notabene Cieszyniankę. Nim w 2015 r., jako wychowanek Zespołu Pieśni i Tańca „Ziemi Cieszyńskiej”, w nowym, akademickim zespole postawiłem pierwsze kroki, miałem pewną wiedzę o Bałkanach. Nie wiedziałem jednak, że w ciągu kilkudziesięciu lat rozbudowy repertuaru „Słowianki” staną się promotorem kultur i gwar całej niemal Słowiańszczyzny. W kolejnych latach nieustannie otwierały oczy na bogactwo słowiańskiego folkloru – w pierwszej kolejności nam, „zespolakom”, których różne koleje losu, plany, pasje i przypadki rzuciły akurat w ich szeregi, z kolei wszystkim pozostałym, których różne koleje losu, plany, pasje i przypadki rzuciły akurat na nasze koncerty. Chyba nikogo nie zdziwię, jeśli w tym miejscu wspomnę, że jednym z regionów opracowanych dla potrzeb artystycznych zespołu był, jakżeby inaczej, Śląsk Cieszyński.
***
Perspektywa tancerza prezentującego rodzimy folklor w szeregach zespołu na obczyźnie jest swoista. Staje się ambasadorem swojej małej ojczyzny nie tylko wobec widzów, ale przede wszystkim wobec koleżanek i kolegów. Może robić to zupełnie bezrefleksyjnie, może zaś – i to stało się moim udziałem – odczuwać na przemian nostalgię i dumę: bo oto jego miejsce na ziemi, miejsce, które zostawił za sobą (nie wiedząc jeszcze, czy na chwilę, czy już na zawsze), właściwe mu stroje, zakorzeniona w śpiewie i tańcu kultura duchowa przodków, za jego pośrednictwem może zaistnieć na drugim końcu świata.
***
Osoby przebywające poza ludową „bańką” mogą nie być świadome ani rzeczywistego bogactwa cieszyńskiego folkloru, ani jego popularności, ani roli, jaką w promocji regionu odgrywają zespoły stylizowane. Warto przypomnieć im nazwiska przynajmniej kilkorga rodaków i miłośników ziemi cieszyńskiej, których żmudna praca badawcza i popularyzatorska pozwoliła zachować dla nas prawdziwą skarbnicę regionalnej kultury. Wciąż niewyczerpaną, choć od lat tak wielu z niej czerpie. Nakreślić dorobek Jana Taciny, Janiny Marcinkowej czy Stanisława Hadyny, przypomnieć skąd wziął się hejnał dobiegający w południe z wieży cieszyńskiego ratusza oraz z jakich względów Państwowy Zespół Pieśni i Tańca „Mazowsze” wydawał fortunę na cieszyńskich złotników. Krótko mówiąc, zapraszam do kilku wypadów śladami cieszyńskiego folkloru, by przynajmniej odrobinę lepiej zgłębić jego fenomen.
Jakub Skałka
