Inaczej zapamiętał to Stefan Kisielewski.  – W 1956 była kandydatką do Nagrody Nobla. Ale tak się złożyło, że po śmierci Stalina w 1953 roku Putrament wymuszał od ludzi jakieś wypowiedzi na temat tej śmierci – napisał w „Abecadle” (1990). – Napisała takie coś, że „potworna wiadomość”, „co będzie z nami”, „co będzie z Polską” i tak dalej – przypomniał. – I podobno, gdy była kandydatką do Nobla, ktoś to podał do Sztokholmu przetłumaczone, no i skosił. Tak Polacy robią – dodał cierpko Kisiel.

W życiorysie urodzonej 6 października 1889 r. córki Józefa Szumskiego i Ludomiry z domu Gałeckiej można przeczytać, że pochodziła ze zubożałej rodziny szlacheckiej. – „Zubożenie” czy „podupadłość” brały się zazwyczaj stąd, że po kolejnych powstaniach carskie, najczęściej, władze w ramach represji – zabierały rodzinom majątki – wyjaśniła Anna Mieszczanek („Przedwojenni. Zawsze był jakiś dwór. Historia ziemian”, 2020). – Ojciec Marii Dąbrowskiej stracił swoje włości po Powstaniu Styczniowym i dlatego jego córka urodziła się w Russowie pod Kaliszem (1889), w którym Józef Szumski był „tylko” administratorem na czterystu zaniedbanych hektarach – dodała.

Pisała nowele, powieści, szkice i eseje, dramaty, a także utwory dla dzieci. Tłumaczyła z rosyjskiego, angielskiego i duńskiego. – Dąbrowska „Nocami i dniami”, które osiągnęły niezwykły sukces czytelniczy, weszła do kanonu literatury polskiej i już za życia stała się klasykiem. Niezależnie od walorów artystycznych dzieła, pisarka trafiła w oczekiwania społeczeństwa, które po długiej niewoli poszukiwało swoich korzeni i tożsamości i zapewne dlatego tak żywo zareagowało na autentyzm, jaki przebija z tej powieści, opartej zresztą na dziejach jej rodziny – powiedziała prof. Ewa Głębicka z Instytutu Badań Literackich (2020).

Zdaniem Marioli Pryzwan, biografistki pisarki, Dąbrowska wyprzedziła swoją epokę. – To nie jest postać schematyczna, podręcznikowa. To nie jest starsza, nieciekawa kobieta, która mówi w kółko o tradycjach rodzinnych i wszystko się na tym kończy – stwierdziła.