Tischner, Reymont, Sosnkowski… To jest ich rok! | 01.01.2025
Wybitni pisarze, poeci, góralski filozof, noblista, malarka, reżyser,
generał… – decyzją polskiego Sejmu i Senatu oni zostali patronami roku 2025. To
dobra okazja, żeby przypomnieć ich sylwetki oraz ważne dokonania, którymi
wpisali się w historię Polski.
Ten tekst przeczytasz za 8 min. 45 s
Fot. ARC
Zgodnie z podjętymi przez Senat RP uchwałami, 2025 będzie rokiem ks.
prof. Józefa Tischnera, Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, Władysława Reymonta
oraz Wojciecha Jerzego Hasa. Sejm RP zdecydował, że patronami 2025 roku będą
natomiast Stefan Żeromski, Antoni Słonimski, Olga Boznańska, gen. Kazimierz
Sosnkowski, Franciszek Duszeńko, pierwsi królowie Polski oraz bohaterowie z
Katynia, Charkowa i Miednoje.
Ks. prof. Józef Tischner
Kapłan, góral ze Starego Sącza, filozof. Wybitna postać polskiej
filozofii i duchowości, autor wielu publikacji, znany dzięki „Historii
filozofii po góralsku”, jeden z najważniejszych polskich filozofów nie tylko
jeśli chodzi o filozofię religii czy chrześcijaństwa, ale wielu innych nurtów.
Profesor w Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, prezes Instytutu Nauki
o Człowieku w Wiedniu. Przez całe życie budował mosty między różnymi
środowiskami i nurtami umysłowymi. Promował kulturę góralską, był kapelanem
Związku Podhalan. – Jego działalność i dziedzictwo zachowują wartość zarówno w
kontekście religijnym, jak i świeckim, a filozofia człowieka i solidarności
pozostaje inspiracją w wielu współczesnych debatach – brzmi uzasadnienie
uchwały.
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska
9 lipca 2025 r. będzie obchodzona 80. rocznica jej śmierci. Zostawiła
po sobie ok. 500 wierszy, 20 sztuk teatralnych oraz kilkanaście słuchowisk
radiowych. Z powodu perspektywy, z jakiej ujmowała tematy takie, jak aborcja i
związki pozamałżeńskie, niektóre z jej sztuk uważane były za skandalizujące. Ale
krytycy cenili ją wysoko, porównując do Moliera, Wilde’a, Shawa i Witkacego.
Jej wiersze wykonywane były jako piosenki m.in. przez Ewę Demarczyk, Annę
German, Irenę Santor, Czesława Niemena, Halinę Kunicką, Krystynę Jandę, Marylę
Rodowicz, Marka Grechutę, Annę Marię Jopek, Grzegorza Turnaua, Kayah czy
Natalię Kukulską. Po jej dramaty sięgają kolejne pokolenia reżyserów
teatralnych.
Władysław Reymont
Jeden z najwybitniejszych i najważniejszych pisarzy w dziejach
literatury polskiej. Pisarz, prozaik i nowelista, laureat literackiej Nagrody
Nobla, którą Akademia Szwedzka przyznała mu 13 listopada 1924 r. za powieść
„Chłopi”. WładysławReymont zdobył popularność dzięki powieściom „Ziemia
Obiecana” i „Komediantka”. Ale to uniwersalna, ponadczasowa treść „Chłopów”
przyniosła mu sławę. Przetłumaczono tę powieść na 29 języków. Powstały także
jej filmowe adaptacje oraz różne inscenizacje. W 2025 r. mija setna rocznica śmierci
Władysława Reymonta.
Wojciech Jerzy Has
Polski reżyser filmowy, scenarzysta i producent zaliczany do
przedstawicieli polskiej szkoły filmowej. Pretekstem do ustanowienia roku
Wojciecha Jerzego Hasa jest przypadająca w 2025 r. setna rocznica urodzin tego
wybitnego reżysera i scenarzysty, twórcy takich filmów jak „Rękopis znaleziony
w Saragossie”, „Lalka”, „Sanatorium pod klepsydrą” i „Pożegnania”. Has sięgał
do kanonu europejskiego dziedzictwa kultury i wypełniał swe filmy bogatą
metaforyką. – Należał do gigantów światowego modernizmu, ale zarazem tworzył
filmy arcypolskie, zawsze podejmując dialog z rodzimą mitologią, kompleksami i
politycznymi narracjami – czytamy w uzasadnieniu uchwały.
Stefan Żeromski
Prozaik, publicysta, dramaturg, pierwszy prezes polskiego PEN Clubu,
prezydent Rzeczypospolitej Zakopiańskiej, czterokrotnie nominowany do Nagrody
Nobla w dziedzinie literatury (1921, 1922, 1923, 1924). Jeden z
najwybitniejszych pisarzy polskich w historii. W tym roku przypada setna
rocznica jego śmierci. Autor takich powieści, jak „Ludzie bezdomni”, „Popioły”
czy „Przedwiośnie”. – Był twórcą przekonanym o doniosłej funkcji literatury,
wierzył bowiem w szczególne posłannictwo pisarza i w jego odpowiedzialność za
kształtowanie losu narodu i Ojczyzny – uzasadnili parlamentarzyści. Bogatej
twórczości literackiej towarzyszyła intensywna wieloletnia działalność
niepodległościowa i patriotyczna oraz praca społeczna.
Antoni Słonimski
Wybitny poeta, pisarz, tłumacz i publicysta, członek założyciel
kabaretu „Pod Picadorem” i grupy literackiej „Skamander”. W 2025 r. przypada
130. rocznica jego urodzin. W działalności publicystycznej sprzeciwiał się
zarówno postawom Narodowej Demokracji, jak i komunizmowi. Opowiadał się za
racjonalizmem i demokracją. A jako prezes Związku Literatów Polskich
wykorzystywał swoją pozycję do walki o prawa materialne twórców i bronił
wolności słowa. Uznawany jest za jeden z największych autorytetów moralnych. W 1964
r. Słonimski złożył do władz PRL List 34 – protest środowiska literackiego
przeciwko cenzurze. W efekcie wydano wobec niego zakaz druku i zagranicznych
wyjazdów.
Olga Boznańska
Okazją do uhonorowania tej artystki jest 160. rocznica urodzin oraz 85.
rocznica jej śmierci. Obrazy Boznańskiej należą do najważniejszych dzieł
polskiego malarstwa modernistycznego i kanonu historii sztuki, a jej kariera
stanowi przykład jednego z najwybitniejszych polskich sukcesów artystycznych na
arenie międzynarodowej. W 1898 przeprowadziła się do Paryża, gdzie została
członkiem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”. W Paryżu urządziła pierwszą
indywidualną wystawę. W 1900 na wystawie w New Gallery w Londynie dostała złoty
medal. Na Wystawie Światowej w Paryżu otrzymała wyróżnienie. Portrety
przyniosły jej największą sławę. Malowała głównie w pracowni. Częstym motywem
jej obrazów są wnętrza pracowni lub widoki z okna.
Gen. Kazimierz Sosnkowski
Wojskowy, polityk, działacz niepodległościowy i sportowy, generał broni
Wojska Polskiego, czołowa postać emigracji polskiej podczas II wojny światowej.
Symbol wytrwałej walki o niepodległość, znakomity organizator Wojska Polskiego
i niezłomny orędownik sprawy polskiej na arenie międzynarodowej. Był jednym z
najbliższych współpracowników Józefa Piłsudskiego, w czasie wojny
polsko-bolszewickiej z 1920 r. stał się z czołowych dowódców, którzy
przyczynili się do polskiego zwycięstwa. W 1944 r. krytykował zachodnich
aliantów za niedostateczne wsparcie dla walczącej stolicy Polski i zarzucał im
oddanie Polski w sowiecką strefę wpływów.
Franciszek Duszeńko
W 2025 roku przypada setna rocznica urodzin tego jednego z
najwybitniejszych polskich rzeźbiarzy. W czasie II wojny światowej był
żołnierzem Armii Krajowej. Aresztowany przez Niemców trafił do obozów
koncentracyjnych Gross-Rosen, Oranienburg i Sachsenhausen. Doświadczenie wojny
zaważyło na jego życiu. Po wojnie osiadł w Gdańsku, z którym pozostał związany
przez resztę życia. Pomiędzy 1952 a 1962 rokiem brał udział w odbudowie
zrujnowanego podczas wojny miasta. Był twórcą monumentalnych pomników Ofiar
Obozu Zagłady w Treblince (z Adamem Hauptem) oraz Obrońców Wybrzeża na
Westerplatte (z A. Hauptem i Henrykiem Kitowskim).
Pierwsi królowie Polski
W uchwale o Roku Milenium Koronacji Dwóch Pierwszych Królów
podkreślono, że w 1025 r. w katedrze w Gnieźnie królewską koronę włożył tuż
przed śmiercią Bolesław Chrobry, a następnie jego syn – Mieszko II Lambert. – Upamiętnienie
wstąpienia na tron Bolesława Chrobrego oraz Mieszka II Lamberta jest
wspomnieniem wszystkich tych, którzy skupieni wokół idei rodzącego się państwa
polskiego, poświęcali czas, energię, a niekiedy i życie, byśmy dziś byli
częścią dumnego grona krajów Europy z wielowiekową tradycją państwowości – brzmi uzasadnienie.
Bohaterowie z Katynia, Charkowa, Miednoje, Bykowni i innych miejsc
Sejm ustawiając rok 2025 Rokiem Polskich Bohaterów z Katynia, Charkowa,
Miednoje, Bykowni i innych miejsc przypomina ich jako żywe postaci
reprezentujące wolną Polskę – suwerenne, dumne państwo. Zbrodnia ludobójstwa,
której dokonano wiosną 1940 roku, jest bezprzykładnym w historii mordem na
przedstawicielach polskiej inteligencji i elit państwowych. Kłamstwo, że
zbrodni tej dokonali Niemcy, było fundamentem PRL i zainstalowania na ziemiach
polskich moskiewskich władz. – Prawda o tej zbrodni stała się inspiracją
wolnościowych dążeń Polaków i jest fundamentem wolnej Polski – czytamy w
uzasadnieniu.