Michael Morys-Twarowski przedstawia kolejny cieszyński ród. Tym razem wybór padł na Toporkiewiczów | 26.04.2024
Toporkiewiczowie to przykład rodu, który na Śląsku Cieszyńskim pojawił się
w drugiej połowie XIX wieku. Protoplasta śląskiej linii tej familii był jednym
z wielu imigrantów z Galicji, szukających nad Olzą pracy i lepszego życia.
Ten tekst przeczytasz za 4 min. 30 s
Metryka chrztu Jana Toporkiewicza, urodzonego w 1878 roku w Starym Miescie koło Frysztatu. Źródło: Archiwum Krajowe w Opawie.
Rodzinną wsią Toporkiewiczów
jest Wilkowisko, miejscowość położona w powiecie limanowskim w dzisiejszym
województwie małopolskim. W bazie Geneteka (geneteka.genealodzy.pl) można
znaleźć indeksy metryk chrztów z parafii w Wikowisku. Obejmują one tylko
wybrane okresy, ale po ich lekturze można zorientować się, że Toporkiewiczowie
byli rodem związanym z tą miejscowością od pokoleń. Już w 1787 roku urodzili
się Jan Toporkiewicz, syn Tomasza i Marii (Marianny) z domu Pala, oraz
Katarzyna Toporkiewicz, córka Wojciecha i Reginy z domu Trzopek.
Rynek w Limanowej. Fot. Wiktor Baron/Wikimedia Commons
Najbardziej znanym
przedstawicielem rodu był Wojciech Toporkiewicz, urodzony w 1909 roku w
Wilkowisku, aktywny działacz ludowy w powiecie limanowskim. Informacje o nim
rozsiane są w różnych opracowaniach, a w okresie międzywojennym o Toporkiewiczu
można było też przeczytać w „Śląskiej Gazecie Ludowej”.
Wojciech Toporkiewicz, czyli Jan Toporkowicz
Niewątpliwie krewnym
wspomnianego działacza ludowego był jego imiennik – Wojciech Toporkiewicz.
Przyszedł on na świat w 1849 roku Wilkowisku jako syn Jana Toporkiewicza i
Małgorzaty z domu Kasprzyk. Zdaje się, że rodzice Wojciecha nie posiadali
gruntu, bowiem w metryce ślubu syna Jan figuruje jako „inmann” (komornik, osoba
wynajmująca izbę tj. komorę u bogatszych gospodarzy). Wojciech przeniósł się z
Galicji do Księstwa Cieszyńskiego. 30 maja 1876 roku we Frysztacie ożenił się z
Karoliną Gorgol, córką Franciszka, chałupnika w Gołkowicach na ówczesnym
pruskim Śląsku.
Karolina i Wojciech Toporkiewiczowie
mieszkali w Starym Mieście koło Frysztatu. Wojciech zarabiał na życie jako
górnik. W tamtym czasie księgi metrykalne parafii rzymskokatolickiej we
Frysztacie były prowadzone dość niedbale, stąd Wojciech Toporkiewicz pojawia
się na ich kartach jako Albert Toporkiewicz i jako Jan Toporkowicz. Podmianę
Wojciecha (w niemieckim zapisywano to imię jako Adalbert, bo święty Wojciech
takie imię przyjął na bierzmowaniu) na Alberta można jeszcze zrozumieć, lecz
ten Jan jest bardzo zagadkowy.
Karolina i Wojciech vel Jan
Toporkiewiczowie mieli trzech synów: Józefa (1875-1877, zapewne legitymowany po
ślubie rodziców), Jana (1878-1884) i Franciszka (ur. 1879).
Według bazy „Nazwiska w
Polsce”, prowadzonej przez Instytut Języka Polskiego PAN, nazwisko Toporkiewicz
pochodzi prawdopodobnie od nazwy osobowej Toporek, która to z kolei nazwa
osobowa pochodzi od słowa „topór”.
Franciszek Toporkiewicz ze Stonawy
Franciszek Toporkiewicz (ur.
1879) mieszkał w Stonawie, pracował w koksowni. 18 lutego 1906 roku poślubił
wdowę Karolinę Smolik z domu Herzy. W spisie powszechnym z 1921 roku Karolina
występuje jako wdowa (w sensie: wdowa po Toporkiewiczu), zatem Franciszek
Toporkiewicz zmarł przed tą datą. Wszystko wskazuje na to, że w czasie I wojny
światowej został powołany do wojska austriackiego i już nie wrócił do domu. W
Stonawie na pomniku upamiętniającym ofiary I wojny światowej znajduje się
nazwisko Franciszka Toporkiewicza.
Z małżeństwa Karoliny i
Franciszka (starszego) Toporkiewiczów pochodzili: Franciszek (młodszy) (ur.
1906), Rudolf (1908-1910, zmarły na odrę), Anna (ur. 1910), Maria (ur. 1912) i
Emil (ur. 1914). Tragiczne okazały się losy obu synów Franciszka (starszego).
Franciszek (młodszy) zmarł w 1925 roku w zakładzie dla obłąkanych w Opawie. Z
kolei Emil, nie mogąc znaleźć pracy w czasie kryzysu, z Sylwestrem Goryczką
ręcznie malowali 20-koronówki, za co w 1935 roku zostali aresztowani pod
zarzutem fałszerstwa (pisał o tym „Nasz Lud”, 1935, nr 33).
Toporkiewiczowie pochodzą z
dawnej Galicji, konkretnie z powiatu limanowskiego.
Linia z Polskiej Ostrawy
Krewnym, chociaż nie wiadomo
jak bliskim, Wojciecha vel Jana Toporkiewicza, protoplasty opisanej linii rodu,
był Jakub Toporkiewicz (ur. 1871). Również urodził się w Wilkowisku, także
osiedlił się w Księstwie Cieszyńskim, również pracował jako górnik – tyle że
mieszkał w Polskiej Ostrawie. Ożenił się z Katarzyną Rojek. Ich syn, Józef (ur.
1897), w czechosłowackim spisie powszechnym z 1921 roku figuruje jako osoba
narodowości czeskiej o nazwisku Toporkevič.
Michael Morys-Twarowski