25 lat temu zmarł Jerzy Giedroyc | 14.09.2025
14 września 2000 r. zmarł Jerzy Giedroyc – założyciel i redaktor wydawanego w Maisons-Laffitte pod Paryżem najważniejszego czasopisma polskiej emigracji powojennej – „Kultury”. Stworzone przez Giedroycia i współpracowników pismo było ośrodkiem kultury i myśli politycznej poza krajem.
Ten tekst przeczytasz za 2 min. 60 s
Jerzy Giedroyc, założyciel „Kultury”, najważniejszego polskiego emigracyjnego ośrodka kultury i myśli politycznej. Fot. Biblioteka Narodowa/bn.org.pl
Na łamach kierowanego przez Giedroycia miesięcznika ukazały się jedne z najważniejszych dzieł powojennej literatury polskiej. „Kultura” wywarła znaczny wpływ na politykę wschodnią Polski po 1989 roku.
Jerzy Giedroyc urodził się 27 lipca 1906 roku w Mińsku na Białorusi. Dzieciństwo spędził w Mińsku, Moskwie i Petersburgu. W 1919 wraz z rodzicami przeniósł się do Warszawy, gdzie studiował prawo i historię. W latach 30. XX w. był redaktorem dwutygodnika „Bunt Młodych”, przekształconego następnie w tygodnik „Polityka”.
Po wybuchu wojny jako urzędnik został ewakuowany do Rumunii, gdzie do 1941 roku pracował w polskiej służbie dyplomatycznej. Zgłosił się do służby wojskowej i na Bliskim Wschodzie wstąpił do Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich. W 1943 trafił do otoczenia gen. Władysława Andersa i rozpoczął pracę w Wydziale Informacji i Oświaty Armii Polskiej na Wschodzie. W 1945 roku na rozkaz gen. Andersa przybył do Londynu. W 1946 roku decyzją gen. Andersa w Rzymie został powołany Instytut Literacki jako wydawnictwo skierowane do polskich instytucji cywilnych i wojskowych. Tej instytucji Giedroyc poświęcił pozostałą część swojego życia.
Od 1947 roku i pierwszego numeru „Kultury” (wydanego jeszcze we Włoszech) rozpoczęła się trwająca ponad pół wieku działalność Giedroycia jako wydawcy i redaktora, a zarazem twórcy, wraz z grupą współpracowników, najważniejszego emigracyjnego ośrodka kultury i myśli politycznej.
„Kultura” propagowała program, który był odzwierciedleniem poglądów politycznych Giedroycia i sposobu, w jaki rozumiał zadania emigracji. Do tego programu należało przekonanie o konieczności poszukiwania sposobów przeciwdziałania ekspansji komunizmu, utrzymywanie łączności z krajem, później - wsparcia dla opozycji w Polsce. Na łamach „Kultury” ukazywały się utwory dziś należące do kanonu polskiej literatury, m.in. Witolda Gombrowicza, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Czesława Miłosza i krajowych pisarzy objętych w Polsce cenzurą. Giedroyc był inspiratorem i organizatorem, nie autorem. Do jego dorobku należy za to bardzo rozległa korespondencja; pisał około 10 listów dziennie.
Po 1989 roku Giedroyc nigdy nie odwiedził Polski. Krytycznie oceniał rządy III RP, wytykając im uwikłanie w walki partyjne. Odmówił przyjęcia Orderu Orła Białego – jak tłumaczył, jeszcze przed wojną przyjął zasadę nieprzyjmowania odznaczeń państwowych swego kraju.
– Tak się składa, że praca dla Polski, której ostatecznie poświęciłem swoje życie, jest pracą niewdzięczną – mówił w czacie przeprowadzonym przez dziennikarzy Onetu 11 sierpnia 2000 roku. Na miesiąc przed śmiercią, stwierdził: „gdybym miał zaczynać swoje życie na nowo, to myślę, że niewiele odbiegałoby od tego, które miałem”.