Konstruktor-mechanik, wynalazca i geniusz swoich czasów. Budowniczy pierwszego na kontynencie europejskim powozu z napędem parowym, którym woził pasażerów po ulicach Pragi. Konstruktor łodzi z parowym silnikiem, autor precyzyjnego zegara dla Instytutu Astronomicznego w Pradze, automatycznego warsztatu tkackiego, postrzygarki sukna czy maszyny do szlifowania zwierciadeł. Tylko… jakiej właściwie narodowości był Józef Bożek?

Polacy uważają go za „polskiego wynalazcę”, a Czesi za „czeskiego konstruktora” poświęcając mu o niebo więcej publikacji, niż w Polsce i upamiętniając jego postać poprzez nazywanie ulic czy szkół (w Czeskim Cieszynie znajduje się ul. Bożka, konstruktor jest też patronem czeskiego gimnazjum).

– Średnia szkoła przemysłowa w Karwinie, która mieściła się tam, gdzie jest teraz szpital górniczy, nosiła imię Józefa Bożka. Gdy uczyliśmy się w niej w latach 1964-68, to ta nazwa jeszcze istniała. Potem zniknęła – zauważa Roman Dzik z Suchej Górnej, który był jednym ze słuchaczy środowego wykładu MUR-u w Centrum Polskim w Czeskim Cieszynie.

O pochodzeniu i losach nietuzinkowego konstruktora Józefa Bożka mówił Wojciech Grajewski, absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, historyk-regionalista, nauczyciel, badacz i popularyzator, długoletni pracownik Muzeum Śląska Cieszyńskiego i Książnicy Cieszyńskiej. Zauważył, że w czeskiej literaturze można znaleźć wzmianki dotyczące pochodzenia Józefa Bożka, który miał urodzić się w „polskich Bierach”, ale już w rodzinie „czeskiego młynarza”.

– To jednak nie znajduje żadnego potwierdzenia w źródłach historycznych, chyba, że czescy badacze znają fakty, o których nie wiemy. Ale nie odwołują się do żadnych źródeł. Jedynie nazwisko może sugerować czeskie pochodzenie, choć przecież w Polsce jest bardzo wiele osób noszących nazwisko Bożek – wskazał Grajewski.

Józef Bożek urodził się 28 lutego 1782 roku w Bierach, niewielkiej wiosce na Śląsku Cieszyńskim, w której według opisu autorstwa Reginalda Kneifla żyło 184 mieszkańców posługujących się językiem polskim. Języka czeskiego (a dokładniej morawskiego, jak czytamy w źródłach) praktycznie nikt nie rozumiał. 

Więcej w papierowym wydaniu Głosu.