Nie rozumiem, dlaczego zaniechano wystaw książki polskiej połączonych z ich sprzedażą. Październikowy Miesiąc Oświaty, Książki i Prasy organizowało prawie każde koło, co miało ogromne znaczenie dla kondycji narodowo-językowej Zaolzia. W roku 1963 koła zdołały sprzedać polskich tytułów za 59 830 koron. 

Zlikwidowano Sekcję Literacko–Artystyczną, ale w zamian nie stworzono nic. A przecież dzięki niej kwitło życie literackie, dzięki niej wydano ok. 140 tytułów, dzięki niej obcowaliśmy z przednimi polskimi literatami, organizowaliśmy konkursy literackie, wieczory dyskusji, spotkania w szkołach. Bez ram organizacyjnych nie ma przemyślanego i systematycznego działania, inspiracji, bodźców, kontaktów. Dlatego nie mamy zaolziańskiej literatury w sensie ruchu społeczno-artystycznego, także krytyki literackiej. Ci, którzy należeli do SLA czy Grupy Literackiej 63, odeszli, nowych nie ma, nikt ich nie szuka, nikt nie mówi, że upadek literatury, tudzież jej słowa, jest barometrem zwiastującym upadek narodowy. Odcinamy się przez to od narodu, posługując się prawie wyłącznie gwarą nawet w komunikacji listownej, nie mówiąc już o mailowej czy sms-owej, co jest wprawdzie ważne dla uwydatnienia naszego etnicznego rodowodu, ale rodzi też obawy przed zaściankowością, gettowością, pozbywaniem się siły płynącej z macierzy. Czy o tym się pisze i mówi w szkołach, w PZKO, w naszych licznych organizacjach? 

 

 

 

 

Gdy mowa o pogłębiającym się „tustelaizmie”, zamykaniu się we własnych opłotkach, przypomnijmy, że mieliśmy wspaniałe kontakty z mniejszością węgierską, rusińską czy serbołużycką. Nasze zespoły wyjeżdzały do Gombaseku, Żelezoviec, Preszowa, Swidnika, do Budziszyna, w zamian oni przyjeżdżali do nas, co podnosiło atrakcyjność bycia w zespołach, przyczyniało się do wzbogacania ich repertuaru, podnoszenia poziomu, poznawania kultur. To dużo przecież!

Pisałem swego czasu („Głos” z 13 marca br.) o wykoślawianiu, bohemizowaniu naszych nazw miejscowych, niezwykle ważnego dokumentu naszej historii, i to historii wielowiekowej, one bowiem są najtrwalszym składnikiem słownictwa, dokumentującym nie tylko etniczną jakość mieszkańców, ale także ich obraz świata, to, jak na świat patrzyli, co z niego wydobywali, co utrwalali itp. 

 

 

 

Już dawno nie ma Słowian Połabskich, ale o tym, że tu byli przed Niemcami, mówią właśnie nazwy miejscowe od samego Berlina, nazwy słowiańskiej, po sam Hamburg. Naszym naglącym obowiązkiem jest ich dokumentowanie w każdej naszej miejscowości, co zrobiono już na odpowiednich mapach w Nydku, Wędryni i Bystrzycy. Jest nawet rządowy program, który wspiera finansowo właśnie takie inicjatywy – chodzi o autentyczne brzmienie nazewnictwa terenowego. Powinniśmy się też domagać, by było ono uwzględniane w oficjalnych dokumentach, do czego mamy prawo w świetle tego właśnie programu. Tutaj mieszczą się i słuszne postulaty podnoszone od lat przez inż. B. Kaletę.

 

 

 

 

Olza na odc. w Czeskim Cieszynie. Fot. Szymon Brandys

W obrębie tego zagadnienia pozostaje nazwa naszej Olzy. Pisali o tym czescy i polscy językoznawcy, ale urzędnicy wiedzą swoje – dla nich jest to tylko Olsza. Nasza nieudolność jest w tym względzie zadziwiająca. Przecież wystarczy dotrzeć do dokumentów z 1960 czy 1961 roku, w których zarząd powiatowy KPC we Frydku-Mistku czy okręgowy w Ostrawie zadecydował o tej zmianie, równocześnie likwidując powiat czeskocieszyński, by rozbić teren zasiedziały przez Polaków – jedni będą musieli jeździć do Karwiny, inni do Frydku-Mistku, gdzie nikt po polsku nie będzie rozumiał. Była to więc i w przypadku Olszy kwestia jawnie polityczna, przy czym nieuki uważały i nadal uważają, że Olza jest formą polską, a Olsza czeską. Głupota nie zna granic! Sygnalizowane dokumenty wykazałyby to ponad wszelką wątpliwość. Jeżeli po 1989 zdołano przemianować setki, ba tysiące!, ulic, Gottwaldow na Zlín, podobnie musiano by postąpić i w sprawie Olszy. Uważam to za nasz święty obowiązek. 

Czy ktoś zauważył, jak zmieniają się nasze cmentarze, jak znikają stare groby z polskimi nazwiskami i sentencjami, jak opuszczone są groby naszych wielkich poprzedników, np. Górniaka, Glajcara i innych? Każda nasza organizacja powinna dbać o podtrzymywanie pamięci społecznej, w której cmentarze mają miejsce szczególne. Polski program ochrony dziedzictwa narodowego przewiduje na to fundusze, tylko trzeba chcieć.

 

 

 

 

Zespół teatralny PZKO Nawsie. Fot. ARC MK PZKO Nawsie

Dodajmy do tego zaniechane wieczory świetlicowe, których w roku 1961 było 374, za dziewięć miesięcy roku 1950 odbyły się w kołach 603 odczyty. Dlaczego o tym piszę? Otóż z tego powodu, że był to kontakt z żywym słowem, że kontakt ten cementował miejscowe społeczności, że podsuwał nowe inicjatywy, nowe pomysły, które mobilizowały i nie nudziły stereotypem. Odbywały się spotkania prelegentów, istniał zestaw ich tematów z krótką charakterystyką, były spisy prelegentów, by można było wybrać i osobę, i tematykę.

Nasze pisma, „Głos Ludu” i „Zwrot”, miały rady redakcyjne, które spotykały się co miesiąc, by ocenić to, co się ukazało, pod względem językowym, merytorycznym, by podsuwać nowe tematy, mieć łączność z terenem itp. Dyskusje były nieraz zażarte, ale służyły dobrej sprawie. „Głos” wychodzi dwa razy na tydzień, nieraz tylko raz. Co to oznacza? Po pierwsze, traci na aktualności, po drugie, zmniejszanie częstotliwości wydawania osłabia kontakt z językiem polskim, jego oddziaływanie, co w sumie nie podnosi atrakcyjności pisma, tudzież nie przekłada się na wzrost zainteresowania czytelniczego.

Wskutek zaniechania sprawdzonych działań chorujemy na brak własnych kadr. Coraz mniej ich w Scenie Polskiej, w chórach na stanowisku dyrygentów, w dyrekcjach szkół, w mediach. Nie oceniam tego, czy to dobrze, czy źle, ale podaję fakty, które mówią o słabnącym potencjale polskiego Zaolzia. Skrócone pochody Gorolskigo Święta, brak pochodów festiwalowych są tego także przejawem.