Publicystyka

Mikołaj z Torunia. To jest jego rok a w niedzielę jego 550. urodziny | 19.02.2023

Mikołaj Kopernik może być postacią inspirującą do opowiadania o kosmosie i o nas samach. Bo pytanie o kosmos i o Kopernika, to pytanie o nasze miejsce w tej wielkiej przestrzeni – mówi Michał Kłosiński, kustosz Domu Mikołaja Kopernika w Toruniu, który odwiedziliśmy tuż przed obchodami 550 rocznicy urodzin tego wielkiego astronoma, jaka przypada w niedzielę 19 lutego.

Ten tekst przeczytasz za 9 min. 45 s

Img Michał Kłosiński, kustosz Domu Mikołaja Kopernika w Toruniu, w sali, w której można oglądać astronomiczne przyrządy naukowe czasów nowożytnych. Fot. ŁUKASZ KLIMANIEC

Michał Kłosiński, kustosz Domu Mikołaja Kopernika w Toruniu, w sali, w której można oglądać astronomiczne przyrządy naukowe czasów nowożytnych. Fot. ŁUKASZ KLIMANIEC

GALERIE Dom Mikołaja Kopernika

Choć jest środowe przedpołudnie to w Domu Mikołaja Kopernika w Toruniu panuje spory ruch. Rodzice z małymi dziećmi (ale i tymi starszymi), seniorzy, grupa nastolatków, przechodzą przez kolejne pomieszczenia oglądając pamiątki związane z astronomem i czasami, w jakich żył.

– Frekwencja jest dobra. Już w poprzednim roku było nieźle, a teraz jest jeszcze lepiej – przyznaje Michał Kłosiński, kustosz Domu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Rozmawiamy w jego biurze, które mieści się w dawnej oficynie gotyckiej kamienicy należącej niegdyś do rodziny Koperników. Ta kamienica to trwały ślad po astronomie i miejsce, które łączy najnowsze technologie multimedialne z historyczną tkanką doskonale zachowanego średniowiecznego budynku.

Niejasne miejsce urodzin

Wchodząc do Domu Mikołaja Kopernika, w holu, gdzie znajdują się kasy biletowe i pamiątki, można zobaczyć tablicę z 1923 r., z napisem „Tu urodził się Mikołaj Kopernik 19 lutego 1473 roku. Wstrzymał słońce ruszył ziemię polskie wydało go plemię”.

Tablica w holu Domu Kopernika. Fot. Łukasz Klimaniec

– Będę szczery z czytelnikami, że… nie jesteśmy do końca pewni, czy Mikołaj Kopernik urodził się właśnie w tym domu – Michał Kłosiński bez ogródek stawia sprawę. – Ale jesteśmy pewni, że od połowy XV wieku do 1480 roku ten dom był własnością Koperników. Wiemy, że tutaj mieszkali w latach 60. XV wieku. Natomiast nie jesteśmy do końca pewni, czy w 1473 roku, gdy Kopernik przyszedł na świat, zamieszkiwali w tym domu, czy też przeprowadzili się do kamienicy przy ul. Stary Rynek 36, która była określana „Glazurową”. Jednak ten fakt jest nam znany dopiero od drugiej połowy XX wieku – dodaje kustosz.

Miejsce, w którym dziś urządzony jest Dom Mikołaja Kopernika to późnogotycka kamienica mieszczańska, która zachowała się w nienaruszonym stanie do dnia dzisiejszego od połowy XV wieku. Choć historycy są skłonni przesunąć datę powstania tego murowanego domu na wcześniejszą, na co wskazują badania dendrochronologiczne stolarki okiennej.

Dom Mikołaja Kopernika to późnogotycka kamienica mieszczańska.

W tej kamienicy mieszczanie zajmowali parter, wyższe partie były częścią magazynową. Składano to, czym handlowano. Kopernik zajmował się handlem miedzią, ale i handlem woskiem, a także potażem, czyli popiołem wytwarzanym na tych obszarach.

Wyprawa w przeszłość

Wystawa w Domu Mikołaja Kopernika koncentruje się wokół trzech tematów – nauka dawna i współczesna, życie codzienne rodziny mieszczańskiej w późnogotyckim hanzeatyckim domostwie oraz życie i dzieło Mikołaja Kopernika.

– Tworząc tę wystawę chcieliśmy przenieść widza w realia świata dzieciństwa Mikołaja Kopernika, świata drugiej połowy XV wieku. Pokazać, jak ludzie wtedy jadali, gdzie spali, czym bawiły się dzieci. Dlatego prezentujemy wiele artefaktów pochodzących z wykopalisk archeologicznych Torunia odnalezionych na ul. św. Anny, czy ul. Rabiańskiej – wyjaśnia Michał Kłosiński (jednym z eksponatów jest odkryty w dawnej latrynie… bucik należący do chłopca).

Odkryty w dawnej latrynie bucik należący do chłopca.

Spacerując po Domu Mikołaja Kopernika (polecamy skorzystać z audioprzewodnika) poznajemy świat, który ukształtował Kopernika jako późniejszego uczonego i badacza. Renesansowy horyzont zainteresowań astronoma i szeroka paleta jego aktywności np. ekonomicznych (traktat o monecie i pomysły na reformę monetarną) musiały zostać wyniesione z domu rodzinnego.

Dlatego na wystawie widzimy m.in. kantor kupiecki, w którym ojciec Kopernika trzymał dokumenty związane z handlem i pieniądze, jest też wątek poświęcony jego studiom w Krakowie i we Włoszech, czy działalność na Warmii.

Widzimy świat szeroko rozumianej nauki – od najstarszych obserwatoriów astronomicznych po pokaz przyrządów naukowych czasów nowożytnych. Najcenniejszym obiektem jest cyrkiel Jana Heweliusza, gdańskiego astronoma, który podarował go toruńskiemu gimnazjum akademickiemu.

– Po Koperniku nie zachowały się instrumenty, którymi obserwował niebo. Na Uniwersytecie Jagiellońskim są prezentowane narzędzia, którymi mógł się posługiwać, a na zamku w Olsztynie jest tablica astronomiczna, którą sam wyrysował – wskazuje Kłosiński.

W białej sali można oglądać przyrządy naukowe czasów nowożytnych.

Geniusz i rewolucjonista

Co dziś warto wiedzieć o Koperniku? Truizmem jest stwierdzenie, że był wielkim człowiekiem. Ale właśnie w tym truizmie kryje się całe bogactwo wynikające ze znaczenia tej postaci.

– Był rewolucjonistą, jeśli chodzi o kwestie naukowe. Publikacja „De revolutionibus orbium coelestium” (O obrotach sfer niebieskich), na którą zdecydował się 1543 roku, wywróciła nasze rozumienie konstrukcji i modelu wszechświata. Była to wielka zmiana filozoficzna, w wyniku której, człowiek z punktu centralnego we wszechświecie został zdetronizowany i sprowadzony do punktu dopełniającego całą rzeczywistość – tłumaczy Michał Kłosiński.

„De revolutionibus orbium coelestium”, wydanie warszawskie.

Nic dziwnego, że kopernikowska praca w 1616 r. trafiła na indeks ksiąg zakazanych, o czym można dowiedzieć się w jednej z sal toruńskiego muzeum. A o tym, jak wyglądało pierwsze wydanie tego dzieła, będzie można przekonać się w sobotę 18 lutego w Sali Królewskiej Ratusza Staromiejskiego w ramach wystawy „Ze wszech ksiąg najbardziej godna przeczytania… Wokół De revolutionibus” zostaną wystawione dwa pierwsze wydania „De revolutionibus…” (Norymberga 1543 r.).

Kopernika trzeba postrzegać nie tylko jako geniusza, ale i człowieka o wielkiej odwadze intelektualnej. Publikując swoje dzieło zdawał sobie sprawę z jego konsekwencji, o czym napisał w przedmowie „De revolutionibus…” skierowanej do papieża Pawła III. Wskazał w niej, że w obliczu prawdy intelektualnej nie może przemilczeć swojego odkrycia.

Pomnik Mikołaja Kopernika w Toruniu.

– Zrobił to na dwa lata przed swoją śmiercią. Przez całe życie zdawał sobie sprawę z ciężaru odpowiedzialności za publikację dzieła, które zmienia myślenie i mentalność – zauważa Kłosiński.

A przecież trzeba pamiętać także o medycznych zdolnościach Kopernika (wiedzę nabył studiując medycynę w Padwie w latach 1500-1503), który leczył ludzi na Warmii, a jego porady i diagnozy cieszyły się dużym uznaniem.

Wciąż inspiruje

Czy mimo upływu lat Kopernik może nadal inspirować? Kłosiński nie ma co do tego wątpliwości i uważa, że w tym sensie jego postać jest trochę mało wykorzystywana. Bo jeśli wczytać się w znaczenie jego dokonania w XVI wieku, to widać wielki progres w rozwoju nauki.

– Kopernik dokonuje obserwacji, weryfikuje tezy poprzedników, stawia nowe hipotezy. W tym sensie jest bardzo inspiracyjny. Nie tylko na polu naukowym. Może inspirować artystów do opowiadania o kosmosie i o nas samych. Bo pytanie o kosmos i o Kopernika, to pytanie o nasze miejsce w tej wielkiej przestrzeni – mówi Michał Kłosiński. Ma nadzieję, że obchody 550 rocznicy urodzin astronoma zostawią po sobie ślad właśnie w postaci inspiracji różnych środowisk.

***

Kopernikowe ślady

Szukając w Toruniu miejsc związanych z Mikołajem Kopernikiem warto podejść do katedry śś. Janów (Chrzciciela i Ewangelisty), gdzie znajduje się kaplica zwana kopernikańską. Jest tam wczesnogotycka chrzcielnica, z której korzystano w 1473 r. podczas chrztu Mikołaja Kopernika. Będąc przy tej katedrze warto popatrzeć na sąsiadującą z nią Szkołę Policealną Medyczną. To budynek, gdzie w czasach średniowiecznych znajdowała się szkoła przyparafialna i gdzie uczęszczał Kopernik pobierając pierwsze nauki. Koniecznie trzeba podejść pod pomnik Mikołaja Kopernika przy staromiejskim rynku – to jeden z symboli Torunia i najczęściej fotografowany obiekt w mieście.

Huczne urodziny

Decyzją Senatu RP rok 2023 został ustanowiony Rokiem Mikołaja Kopernika. Z kolei Sejm RP w podjętej 8 lutego 2023 roku uchwale, upamiętnił 550. rocznicę urodzin astronoma. Z okazji urodzin Mikołaja Kopernika w sobotę (18 lutego) mieszkańcy Torunia i turyści przejdą w paradzie z gigantyczną figurą jubilata, złożą prezenty pod jego pomnikiem, wpiszą się na symboliczną kartkę urodzinową i skosztują urodzinowego tortu udekorowanego astronomicznymi motywami. Będzie występ grupy bębniarzy, orkiestry dętej i confetti. W niedzielę (19 lutego) w katedrze śś. Janów zostanie odprawiona msza przez abp Wojciecha Polaka, rozpocznie się Światowy Kongres Kopernikański, a także Gala Nauki Polskiej. Udział w wydarzeniu weźmie prezydent RP Andrzej Duda.

Z Kartą Polaka

Zwiedzanie Domu Mikołaja Kopernika oraz wszystkich oddziałów Muzeum Okręgowego w Toruniu (Ratusza Staromiejskiego, Muzeum Historii Torunia w Domu Eskenów, Muzeum Sztuki Dalekiego Wschodu w Kamienicy pod Gwiazdą, Muzeum Toruńskiego Piernika, Muzeum Podróżników im. Tony’ego Halika, Muzeum Twierdzy Toruń i Biblioteki Naukowej) dla posiadaczy Karty Polaka jest bezpłatne. Z Kartą Polaka otrzymamy też zniżkę na bilet kolejowy do Torunia (37 proc.)

Powrót do przeglądu