Wiceprezes Kongresu Polaków w RC Józef Szymeczek poruszył zagadnienie nazwane uwstecznianiem świadomości narodowej. Mówił o Polakach żyjących na Zaolziu, którzy żyją i działają dla polskości, budują polskość, ale nie czują prawdziwej więzi z Polską. 

– Problem Polaków na Zaolziu powstał w 1920 roku, kiedy po czeskiej stronie pozostało ok. 120-150 tys. Polaków – powiedział Szymeczek na wstępie. 

– W latach międzywojennych Polacy na Zaolziu niewątpliwie byli częścią narodu polskiego, subiektywnie czuli się Polakami, jak również wykazywali obiektywne atrybuty przynależności do narodu polskiego (co najmniej elity) – przekonywał wykładowca. – Żyli w świecie kultury polskiej, ich znajomość literackiego języka polskiego była na tyle dobra, że mogli płynnie się posługiwać tym językiem. Ich ojczyzną duchową na pewno była wtedy Polska. Przez cały okres międzywojenny nie wygasła emocjonalna więź mniejszości polskiej na Zaolziu z narodem i z państwem polskim. 

Po najtrudniejszych latach 1938-1948, kiedy to dochodziło do rozwiązywania sporów narodowych sposobami najbardziej drastycznymi, nastąpił okres rządów komunistycznych.

– Reżim komunistyczny zwalczał przejawy myślenia w kategoriach narodowych, znacznie ograniczył życie narodowe Polaków na Zaolziu, narzucił im taki model życia narodowego, w którym nie było miejsca na patriotyzm w takim pojęciu, w jakim funkcjonował w okresie międzywojennym – przypomniał Szymeczek. Przyznał, że większość Polaków na Zaolziu zadowoliła się tym, co było, a w latach 80., kiedy w Polsce zaczęły się strajki i rodziła się „Solidarność”, pojawiło się nawet wrogie antypolskie nastawienie. – Tutejsze środowisko było nastawione antypolsko, „dobry” był czeski komunista, „który się o nas troszczy”, a zły był Polak w Polsce, który strajkuje – mówił historyk. 

Zdaniem wykładowcy, zaolziańscy Polacy, którzy począwszy od połowy XIX wieku przeradzali się ze społeczności etnicznej w świadomą wspólnotę narodową, zmierzają obecnie w odwrotnym kierunku.