„Imię Dżema dawno już poszło w zapomnienie, chociaż przed wiekami było na ustach wszystkich. Wtedy – setki lat temu – opowieści i wiersze o nim składano, pisano by zapewne felietony, gdyby znane były w tamtych czasach gazety, a w tych gazetach – felietony” (Wera Mutafczijewa, „Sprawa sułtana Dżema”, przeł. Halina Kalita, Czytelnik, Warszawa 1979, s. 5). To pierwsza powieść napisana po bułgarsku, którą czytam. 

Czytaj więcej »»

Gdzieś pomiędzy Sienkiewiczem (Henrykiem), a Fredrą (Aleksandrem hrabią) – tak, gdzieś tam szukać trzeba polskości. To taki symetryzm – inaczej. W patosie, w humorze, w tragedii i komedii, w Wołodyjowskim i Papkinie. Jeśli kto widzi polskość tylko w postaci dzielnego „małego Rycerza” i jego kompanów, to po prostu – by trzymać się okulistyki – najwyraźniej (sic!) niedowidzi.

Czytaj więcej »»

Naruszenie dóbr osobistych, zniesławienie, hejt, mowa nienawiści – we wszystkich tych określeniach, niezależnie od wykładni prawnych, zawsze idzie o słowa. O (przynajmniej) podejrzenie, że granice wolności słowa zostały w jakiś sposób przekroczone. Niekiedy idzie o bardziej (czy mniej, a nawet – znacznie mniej) wyczuwalne granice obyczajowe, innym razem – o paragrafy kodeksów, raz cywilnego, innym razem – karnego. 

Czytaj więcej »»

Prawie 1000 stronicowy tom Tony’ego Judta „Powojnie” (tłum. Robert Bartołd, Rebis Poznań 2008) opisuje kilkadziesiąt lat Europy po zakończeniu II wojny światowej. No cóż, dzisiaj bardziej poczytne są tytuły artykułów i całych książek wieszczących nadejście III wojny światowej – albo też przekonywujące, że wojna taka już się toczy. No cóż – że tak się powtórzę... Czyżby więc – przedwojnie?

Czytaj więcej »»

Transferowe okienka w sporcie mają swoje granice – idzie oczywiście o daty, okienko rozpoczyna się tego, a tego dnia, tego miesiąca, a kończy tego, a tego dnia innego miesiąca. Podkreślam to, bo wszystko inne zdaje się być w futbolu bez granic – czy to gigantyczne kwoty transferów, czy nieprawdopodobne wręcz, proponowane piłkarzom w ich nowym klubie, gaże. Transfery w piłce nożnej to jednak nie tylko kwestie materialne – choć oczywiście najczęściej to właśnie one dominują.

Czytaj więcej »»

Jorge Luis Borges swój bodaj najlepszy zbiór opowiadań zatytułował „Fikcje”. Ale fikcja nie cieszy się specjalnym powodzeniem – nawet jeśli jest fikcją, to nieczęsto jako taka właśnie chce się przedstawiać. Pisze Jerzy Pilch, że „lwia część dyskutantów (analizujących literaturę non-fiction – K.Ł.) z całą prostotą literaturę omija, literatury się wypiera, z całą zajadłością nie uważa reportażu za literaturę, więcej odmawia reportażowi i innym gatunkom publicystycznym prawa do posługiwania się jakimikolwiek środkami wyrazu literackiego.

Czytaj więcej »»

„Litwo, Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie; Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie, Kto cię stracił” – wszyscy czytelnicy/czytelniczki „Pana Tadeusza” łatwo rozpoznają ten fragment pierwszej księgi dzieła Adama Mickiewicza. Tak, zdrowie, ojczyznę trzeba cenić... A ile trzeba cenić krzywdy wyrządzone ojczyźnie? I co za taką krzywdę można uznać? Kiedy Aleksandrowi Puszkinowi nie spodobała się wizja Petersburga przedstawiona w „Dziadach”, odpowiedział mu poematem historiozoficznym „Jeździec Miedziany”. Kiedy wielkich poetów ostatecznie poróżniła sprawa powstania listopadowego – Puszkin napisał nieprzychylne Polsce wiersze „Oszczercom Rosji” i „Rocznica Borodina”. Takie tam literackie utarczki – po wiekach tak bardzo nurzące młodzież w wieku szkolnym.

Czytaj więcej »»

Zaproście mnie do stołu... – pamiętacie starą piosenkę? Zbliża się Wigilia Bożego Narodzenia. Przy wielu wigilijnych stołach jedno z krzeseł będzie wolne. Przeznaczone dla niespodziewanego, samotnego (bo tylko jedno miejsce) przybysza. 

Czytaj więcej »»

Zbigniew Herbert wykpiwał w wierszu „Potęga smaku” komunistyczne „łańcuchy tautologii”, operowanie paroma pojęciami „jak cepy”. I co? I najwyraźniej w stalinowskich czasach wielu poddanym w Sowietach to wystarczyło. Zresztą wystarczało także na długo po śmierci Stalina. I tak się ludziska do tych „łańcuchów tautologii” i „pojęć jak cepy” przyzwyczaili, że kiedy komunizm się skończył, to tego im najwyraźniej brakowało.

Czytaj więcej »»

Dwie historie – jedna tragiczna, druga – satyryczna. Zacznijmy od pierwszej, żeby w finale jednak pojawił się na twarzy czytelnika/czytelniczki uśmiech.

Czytaj więcej »»

„Wystarczy być” to tytuł powieści Jerzego Kosińskiego. Temat – człowiek przypadkowo wplątany w politykę. To ktoś, kto w wyniku splotu nieprawdopodobnych nieporozumień robi w polityce błyskotliwą karierę. Jak zdaje się wielu czytelnikom – Kosiński w realia amerykańskie wprowadza motywy z „Kariery Nikodema Dyzmy” Tadeusza Dołęgi-Mostowicza (ach, ta serialowa rola Romana Wilhelmiego...). W zasadzie nie widzę potrzeby, by tłumaczyć dlaczego od tego motywu rozpoczynam felieton – chociaż nie ma tu przypadku.

Czytaj więcej »»

Co można dzisiaj w Polsce powiedzieć, a czego nie można? Dla porządku – pomijam przypadki zakwalifikowane jako „mowa nienawiści”, te tropią bez ustanku wyspecjalizowani w tej problematyce tropiciele, zajmują się nimi organy ścigania i wolne sądy. Oczywiście pozostają jeszcze kwestie związane z tzw. „poprawnością polityczną”, które nie zawsze (jeszcze?) można łączyć z odpowiedzialnością karną harcowników, zuchwale nazywającymi się niekiedy „normalsami”...

Czytaj więcej »»

W biografii wyrafinowanego intelektualisty, semiotyka i głośnego powieściopisarza, czytamy, że „już w połowie lat pięćdziesiątych Umberto Eco podejrzewał, że na szafce nocnej każdego wielkiego intelektualisty (jeśli nie w jego bibliotece) znaleźć można powieść kryminalną” (Peter Bondanella, „Umberto Eco. Semiotyka, literatura, kultura masowa”, przeł. M.P. Markowski, Kraków 1997, s.55). Czy lektura kryminałów bądź jakiejś innej formy literatury zwanej popularną to objaw słabości? 

Czytaj więcej »»

„Czyż nie dobija się koni?” – to tytuł głośnego niegdyś filmu Sydney’a Pollacka. Ale nie będzie o kryzysie finansowym i zabójczym maratonie tanecznym, który zwycięzcom ma przynieść fortunę. Będzie o tym, jak niewiele się zmienia w grze sił przez wieki ludzkiej historii.

Czytaj więcej »»

Jakiś czas temu dziennikarz Piotr Gociek zajął się fenomenem, który umknął chyba (pewnie) uwadze profesjonalnych badaczy zjawisk społecznych. Jak wiele innych zresztą – także (niestety, tylko na pozór) banalnych. Oto najpierw kasety VHS zostały zepchnięte w niebyt przez płyty DVD, a potem Blu-ray.

Czytaj więcej »»

Wiele lat temu widziałem rysuneczek, na którym przedstawiono stojące naprzeciw siebie dwa ludzkie skupiska. Jedno z nich przyjaźnie wyciągało ręce do tych stojących po drugiej stronie. Wołali do nich (w dymku) radośnie „Jesteśmy jednym narodem!”. 

Czytaj więcej »»

W piśmie – noblesse oblige, czyli szlachectwo zobowiązuje. Na długo przedtem, zanim nakaz ten pojawił się w „Maksymach i refleksjach” francuskiego pisarza Pierre’a Marca Gastona de Lévis, stanowił dla rzeczywistości pewien ideał, a przynajmniej: pożądany układ odniesienia. 

Czytaj więcej »»